Pisane egzaminy w drugim egzaminie państwowym
Pojęcie i znaczenie
Pisane egzaminy w drugim egzaminie państwowym, zwane również egzaminem asesorskim lub drugim egzaminem państwowym, stanowią centralny element drugiego prawniczego egzaminu państwowego w Niemczech. Obok egzaminu ustnego są one jednym z dwóch głównych elementów procedury egzaminacyjnej prowadzącej do uzyskania kwalifikacji do objęcia urzędu sędziego oraz są warunkiem dopuszczenia do wielu zawodów prawniczych. Pisemne prace egzaminacyjne służą ustaleniu, w jakim stopniu zdający posiadają wiedzę, umiejętności i kompetencje niezbędne do wykonywania wykwalifikowanej działalności prawniczej.
Podstawy prawne
Regulacje ustawowe
Przeprowadzanie i organizacja pisemnych egzaminów w drugim egzaminie państwowym uregulowane są w Niemieckiej Ustawie o Sędziach (DRiG), odpowiednich ustawach o kształceniu prawników poszczególnych krajów związkowych (JAG) oraz w związanych z nimi rozporządzeniach dotyczących postępowania egzaminacyjnego. Poniższy przegląd przedstawia przykładowe warunki ramowe, które są do siebie zbliżone w poszczególnych krajach związkowych, lecz mogą się różnić w szczegółach.
Cel i funkcja
Celem pisemnych egzaminów jest wykazanie zdolności samodzielnego opracowania obszernych, zbliżonych do rzeczywistych przypadków z różnych dziedzin prawa. Ocenie podlega nie tylko poprawność merytoryczna, lecz także metodyczne podejście, praktyczna wykonalność rozwiązań oraz uwzględnienie wymogów procesowych.
Struktura i przebieg
Liczba i podział egzaminów
W zależności od kraju związkowego liczba egzaminów pisemnych w drugim egzaminie prawniczym jest różna. Zazwyczaj należy napisać od ośmiu do dziesięciu egzaminów w określonym czasie (najczęściej w ciągu dwóch tygodni). Tematycznie rozkładają się one zazwyczaj na następujące dziedziny prawa:
- Prawo cywilne: około czterech do pięciu egzaminów,
- Prawo karne: jeden do dwóch egzaminów,
- Prawo publiczne: dwa do trzech egzaminów,
- Przedmiot do wyboru: jeden egzamin, zależnie od wybranej specjalizacji.
Forma i zakres
Egzaminy mają zazwyczaj formę pełnych projektów orzeczeń sądowych, wyroków, postanowień, pozwów lub aktów oskarżenia. Czas na rozwiązanie jednej pracy wynosi zwykle od pięciu do ośmiu godzin. Rozwiązanie wymaga sporządzenia odpowiedzi opartej na obszernym stanie faktycznym, obejmującym kwestie procesowe i materialnoprawne.
Miejsca egzaminów i ich przebieg
Egzaminy sporządzane są pod nadzorem w wyznaczonych salach egzaminacyjnych, przy czym korzystanie z pomocy (w postaci dozwolonych tekstów ustaw i komentarzy bez adnotacji) jest regulowane przez prawo krajowe. Nadzór egzaminacyjny dba o przestrzeganie regulaminu egzaminacyjnego, w szczególności o równość szans i bezstronność.
Kryteria oceny i poprawa
Kryteria oceny
Ocenianie pisemnych prac egzaminacyjnych odbywa się według ustalonej skali ocen, która w skali kraju jest w dużej mierze jednolita. Decydujące kryteria to:
- Merytoryczna poprawność rozwiązania,
- Kompletność opracowania,
- Systematyczna i metodyczna argumentacja,
- Umiejętność wyrażania się prawniczego,
- Praktyczna wykonalność,
- Formalna poprawność i struktura.
Nacisk kładzie się na praktyczne rozwiązanie oraz właściwe wyważenie problematyki prawnej z uwzględnieniem przyjętych linii argumentacyjnych.
Procedura korekty
Egzaminy są zazwyczaj poprawiane i oceniane przez dwóch niezależnych egzaminatorów. W przypadku znacznych rozbieżności w ocenach powoływany jest trzeci egzaminator. Oceny przyznawane są w punktach według 18-punktowego systemu, przy czym do zaliczenia części pisemnej należy osiągnąć minimalną liczbę punktów.
Środki prawne i zaskarżanie wyników egzaminów
Od oceny pisemnych egzaminów przysługują środki prawne zgodnie z przepisami ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (VwGO). Odwołanie lub skarga może być szczególnie uzasadniona błędami w ocenie, naruszeniem procedury lub innymi istotnymi uchybieniami prawnymi. Sądowa kontrola ogranicza się jednak tylko do błędów oceny wykraczających poza swobodny zakres oceny egzaminatora.
Znaczenie w procedurze egzaminacyjnej
Wyniki pisemnych egzaminów mają w drugim egzaminie państwowym szczególne znaczenie. Stanowią znaczną część oceny końcowej i są warunkiem dopuszczenia do egzaminu ustnego. Nieuzyskanie pozytywnego wyniku z części pisemnej oznacza zazwyczaj wykluczenie z dalszego udziału w egzaminie.
Przygotowanie i znaczenie dla kariery zawodowej
Przygotowanie do pisemnych egzaminów ma szczególne znaczenie, gdyż na drugim egzaminie państwowym oceniane są umiejętności praktyczne adwokackie, sędziowskie lub administracyjne. Ich pomyślne zdanie jest nie tylko warunkiem wpisu na prowadzone przez kraje związkowe listy osób dopuszczonych do wykonywania wymiaru sprawiedliwości, lecz także kluczowe dla dostępu do wielu zawodów prawniczych w Niemczech.
Uwaga: Konkretny przebieg i warunki mogą różnić się w zależności od kraju związkowego. W celu uzyskania wiążących informacji obowiązują odpowiednie przepisy prawa krajowego oraz komunikaty właściwych komisji egzaminacyjnych.
Najczęściej zadawane pytania
Jakie ramy prawne obowiązują przy przeprowadzaniu pisemnych egzaminów w drugim egzaminie państwowym?
Przeprowadzanie pisemnych egzaminów w drugim egzaminie państwowym podlega rygorystycznym wymogom prawnym, wynikającym zasadniczo z właściwej krajowej ustawy o egzaminach prawniczych (LJPA), ustaw o kształceniu prawników poszczególnych krajów związkowych oraz ogólnych przepisów administracyjnych. Regulacje obejmują między innymi przepisy dotyczące liczby i rodzaju egzaminów, ich czasu trwania, nadzoru, dostępu i powodów wykluczenia, pomocy naukowych oraz zasad postępowania w przypadku prób oszustwa. Dopuszczenie do egzaminu, wymagania dotyczące miejsca egzaminu i warunki (np. dostępność, przedłużenie czasu przy wyrównywaniu szans), a także terminy wykonania i możliwość powtórzenia egzaminu są ściśle określone i podlegają także kontroli sądowej. Istnieją ponadto prawnie zabezpieczone przepisy dotyczące ochrony danych osobowych i anonimizacji prac.
Jakie prawa przysługują kandydatom do egzaminu w zakresie wyrównywania szans podczas pisemnych egzaminów państwowych?
Zgodnie z Ogólną Ustawą o Równym Traktowaniu (AGG) i podobnymi przepisami w krajowych ustawach o kształceniu prawników, zdający mają prawnie chronione prawo do odpowiedniego wyrównania szans, jeśli są niepełnosprawni fizycznie lub zdrowotnie. Dotyczy to w szczególności wydłużenia czasu na rozwiązanie egzaminu, użycia pomocy technicznych lub indywidualnego miejsca. Wniosek o wyrównanie należy złożyć odpowiednio wcześnie wraz z wymaganymi zaświadczeniami. O przyznaniu decyduje komisja egzaminacyjna według uznania, przy czym środek musi być odpowiedni, konieczny i proporcjonalny, nie obniżając standardu wymagań egzaminacyjnych. Decyzje w tym zakresie mogą być zaskarżane, także w trybie pilnym.
Jakie przepisy regulują postępowanie w przypadku prób oszustwa lub naruszeń porządku podczas egzaminów?
Postępowanie w przypadku prób oszustwa lub naruszenia porządku wynika z obowiązujących regulaminów egzaminacyjnych oraz ogólnych ustaw o postępowaniu administracyjnym. Kandydaci, którzy oszukują lub zakłócają przebieg egzaminu, mogą zostać wykluczeni z dalszego udziału. Praca egzaminacyjna może zostać, w zależności od wagi naruszenia, oceniona w całości lub częściowo na zero punktów. Wykluczenie lub anulowanie egzaminu stanowi obciążającą decyzję administracyjną, od której przysługuje odwołanie lub skarga. Komisja egzaminacyjna musi szczegółowo uzasadnić swoją decyzję i dać szansę kandydatowi na wypowiedzenie się.
Jakie aspekty prawne należy uwzględnić przy ocenie i poprawianiu pisemnych egzaminów państwowych?
Ocena egzaminów musi odbywać się według obiektywnych, przejrzystych i sprawdzalnych kryteriów, wynikających z krajowych rozporządzeń dotyczących szkolenia oraz właściwego orzecznictwa. Egzaminatorzy są zobowiązani do uzasadnienia swoich ocen i przestrzegania zakładanego zakresu oczekiwań. Nieuzasadnione rozbieżności w ocenie, błędy w ocenie lub naruszenia procedur (np. stronniczość egzaminatora) można zaskarżyć prawnie. Zdający mają prawo do wglądu w akta w celu weryfikacji ewentualnych błędów oceny, a w razie konieczności także prawo do odwołania lub wniesienia skargi do sądu administracyjnego.
Jakie obowiązują okresy przechowywania i przepisy o ochronie danych w przypadku egzaminów państwowych?
Dla przechowywania i przetwarzania prac egzaminacyjnych oraz danych osobowych kandydatów obowiązują, na podstawie krajowych ustaw archiwalnych i o ochronie danych oraz rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO), rygorystyczne przepisy. Dokumentacja egzaminacyjna musi być przechowywana przez określony, najczęściej wskazany w krajowych przepisach egzaminacyjnych okres (z reguły od 3 do 5 lat). W tym czasie kandydat ma prawo do wglądu w akta, o ile nie zachodzą uzasadnione powody wykluczające. Po upływie terminu prace muszą zostać właściwie i zgodnie z przepisami o ochronie danych zniszczone.
Jakie przepisy obowiązują przy dopuszczaniu do pisemnych egzaminów państwowych?
Dopuszczenie do pisemnych egzaminów państwowych regulują ustawy o kształceniu prawników krajów związkowych i regionalne rozporządzenia o egzaminach prawniczych. Warunkiem jest zwykle prawidłowe ukończenie aplikacji prawniczej oraz złożenie w terminie i w odpowiedniej formie wszystkich wymaganych dokumentów. Komisje egzaminacyjne sprawdzają ponadto, czy istnieją powody usprawiedliwionej nieobecności lub przeszkody, jak choroba (na podstawie zaświadczenia lekarskiego) czy urlop macierzyński, które mogą stanowić podstawę do dopuszczenia do egzaminu lub jego przesunięcia. Decyzje o dopuszczeniu mają charakter decyzji administracyjnych i mogą być zaskarżone na drodze prawnej.