Ek işler ve stajlar: Hukuki tanım ve temel esaslar
Ek işler ve stajlar, özellikle öğrenciler, üniversite öğrencileri ve mesleğe yeni başlayanlar için özel öneme sahip iki yaygın istihdam biçimidir. Her iki biçim de belirli iş hukuku, vergi ve sosyal güvenlik kurallarına tabidir. Aşağıdaki açıklama, Alman hukukunda ek işler ve stajların hukuki çerçevesi, ayrımları ve en önemli özellikleri hakkında kapsamlı bir genel bakış sunar.
1. Ek İşler – Hukuki Çerçeve
1.1 Tanım
Ek iş; esas bir istihdamın, okul veya üniversite eğitiminin yanı sıra ya da yarı zamanlı olarak yapılan bir gelir getirici faaliyettir. Ek işler genellikle düzenli çalışma saatleri dışında gerçekleştirilir ve ek gelir elde etmeye veya yeni beceriler kazanmaya hizmet eder. Ek işler çoğunlukla minijob veya kısa süreli istihdam olarak yapılır.
1.2 İş Hukuku Temelleri
1.2.1 Çalışma Süresi Düzenlemeleri
Çalışanlar, Çalışma Süresi Yasası’na (ArbZG) göre yasal olarak izin verilen azami çalışma süresine uymakla yükümlüdür. Ana ve ek işteki çalışma saatleri toplanır ve normalde günde sekiz saati veya haftada en fazla 48 saati aşmamalıdır (§ 3 ArbZG). Ancak bu sınırın aşılması yalnızca belirli koşullarda ve sınırlı ölçüde mümkündür.
1.2.2 Ana İşverenin Onayı
Kural olarak, ana işverene ek iş hakkında bilgi verme yükümlülüğü yoktur; ancak bu durum iş sözleşmesinde açıkça düzenlenmişse zorunlu olur. Ek istihdam ana işi olumsuz etkilememeli ve rekabet, sözleşmede yer alan ek iş yasakları veya çalışma süresi yasasına aykırı olmamalıdır.
1.2.3 Özel Kişi Gruplarının Korunması
Öğrenciler, çıraklar ve üniversite öğrencileri, Genç İşçi Koruma Yasası (JArbSchG) veya Çalışma Süresi Yasası çerçevesinde özel düzenlemelere tabidir ve yalnızca yasal sınırlar dahilinde ek iş yapabilirler.
1.3 Sosyal Güvenlik Açısından Hususlar
1.3.1 Minijob (önemsiz istihdam)
Bir minijob, düzenli aylık kazancın 538 Euro’yu (2024 itibarıyla) aşmaması veya kısa süreli istihdamın bir takvim yılında en fazla üç ay ya da 70 çalışma günü sürmesi durumunda söz konusudur. Minijob çalışanları için, genellikle (emeklilik sigortası hariç olmak üzere) sosyal güvenlik primi ödeme zorunluluğu yoktur; işveren ise toplu primler öder.
1.3.2 Birden Fazla İstihdam
Birden fazla ek işte elde edilen gelir toplanır. Toplam gelir minijob sınırını aşarsa sosyal sigorta kesintileri yapılır.
1.3.3 Ana ve Ek İstihdam
Sosyal güvenlik yükümlülüğü, esas ana istihdama bağlıdır. Ek işler, belirli koşullar altında primden muaf olabilir; bu, önemsiz istihdam sınırlarının aşılmaması ve tüm istihdamların aynı işverende yapılmaması koşuluna bağlıdır.
1.4 Vergisel İşlem
1.4.1 Gelir Vergisi Paçalaması
Minijoblar genellikle toplu (çoğunlukla %2) vergilendirmeye tabidir. Birden fazla minijob yapanlar veya önemsiz istihdam sınırını aşanlar gelirlerini gelir vergisi beyannamesinde bildirmek zorundadır.
1.4.2 Vergi Sınıfı Seçimi
Önemsiz istihdam sınırının dışındaki ek işler için vergi sınıfı belirleyici olup, bu durum maaş ve yıl sonunda yapılacak ek vergi ödemelerine yansıyabilir.
2. Stajlar – Hukuki Konumlandırma ve Gereklilikler
2.1 Kavramsal Ayrım
Staj, esas olarak pratik bilgi ve beceri edinmeye yarayan ve genellikle daha sonraki mesleki faaliyete veya eğitime hazırlık olarak önceden yapılan, zamanla sınırlı bir istihdam ilişkisidir. Stajlar isteğe bağlı, eğitim programı kapsamında zorunlu ya da zorunlu staj olarak düzenlenebilir.
2.2 Stajın İş Hukuku Açısından Düzenlenmesi
2.2.1 Staj Sözleşmesi
Staj ilişkisi için, temel çalışma koşullarını düzenleyen (örn. görev içeriği, başlangıç ve süresi, ücret, çalışma süresi, fesih süreleri) yazılı bir sözleşme tavsiye edilir. Okul, üniversite veya mesleki eğitim kapsamında gerçekleştirilen zorunlu stajlarda ayrıca, eğitim, sınav veya okul yönetmeliklerine dikkat edilmelidir.
2.2.2 Asgari Ücret Yükümlülüğü
Yasal asgari ücret kural olarak stajyerler için de geçerlidir. Ancak bazı istisnalar bulunmaktadır:
- Okul, eğitim ya da üniversite kapsamında yapılan zorunlu stajlar asgari ücretten muaftır.
- Eğitime veya üniversiteye başlamadan önce en fazla üç ay süren zorunlu olmayan stajlar da asgari ücretten muaftır.
- Üç aydan uzun süren gönüllü stajlarda ve eğitim sırasında yapılan gönüllü stajlarda asgari ücret hakkı doğar (2024 itibarıyla saatlik 12,41 Euro).
2.2.3 Diğer İş Hukuku Düzenlemeleri
Stajyerler, çalışanlar için geçerli olan iş hukuku koruma hükümlerine tabidir; örneğin çalışma saatleri, iş güvenliği ve doğum izniyle ilgili düzenlemeler gibi.
2.3 Sosyal Güvenlik Açısından Konumlandırma
2.3.1 Zorunlu Staj
Okul, mesleki eğitim veya üniversite yönetmeliği kapsamında yapılan bir zorunlu stajda, genellikle sağlık, bakım, emeklilik ve işsizlik sigortası açısından sigorta muafiyeti vardır. Ancak ücretli stajlarda, bazı durumlarda sigorta yükümlülüğü doğabilir.
2.3.2 Gönüllü Staj
Gönüllü stajlarda, sosyal güvenlik ile ilgili genel düzenlemeler geçerlidir. Çalışma süresi ve ücretin miktarına bağlı olarak, tıpkı normal bir iş sözleşmesinde olduğu gibi sigorta yükümlülüğü oluşur. Düşük ücretli stajlarda (önemsiz istihdam sınırının altı) minijob düzenlemesi geçerlidir.
2.4 Vergisel Hususlar
Staj ücretlerinin vergilendirilmesi, düzenli çalışma ücretlerinde olduğu gibi kurallara tabidir. Ücret minijob sınırını aşıyorsa, gelir vergisi doğabilir. Birden fazla istihdamı olan stajyerler, toplam gelirlerini dikkate almak zorundadır.
3. Standart Hükümler, Özellikler ve Yükümlülükler
3.1 İş Hukuku Koruma Kuralları
Hem ek işler hem de stajlar için asgari izin, hastalık halinde ücret ödemesinin devamı ve Federal İzin Yasası, Ücret Devamı Yasası ve Çalışma Süresi Yasası’nda yer alan koruma kuralları geçerlidir.
3.2 18 Yaş Altı İçin Özellikler
18 yaş altındaki kişiler için Genç İşçi Koruma Yasası’nın özel hükümleri geçerlidir. Bunlar arasında; çalışma saati, dinlenme araları, iş türleri ve mola düzenlemelerine yönelik kısıtlamalar yer alır.
3.3 Kaza Sigortası
Hem ek işte hem de stajda, yasal kaza sigortası aracılığıyla sigorta koruması mevcuttur. Primler genellikle işveren veya staj yapılan kurum tarafından ödenir.
3.4 Bildirim ve Bilgilendirme Yükümlülükleri
Ana işte çalışanlar, iş sözleşmesinde öngörüldüğü veya ana işin etkilenmesi ihtimali bulunduğu durumlarda, ek işlerin başladığını ana işverene bildirmek zorundadır. Bu özellikle rekabet ya da çıkar çatışması söz konusu olan, ana işin performansını etkileyebilecek hallerde geçerlidir.
4. Sonuç
Ek işler ve stajlar, Alman iş hayatında önemli gelir ve nitelik kazandırıcı biçimlerdir. Hukuki çerçeve karmaşık olup, özellikle iş, vergi ve sosyal güvenlik hukukundan oluşur. Bireysel durumların dikkatli bir şekilde incelenmesi tavsiye edilir; iş hukuku, vergi ve sosyal güvenlik sonuçlarının doğru şekilde değerlendirilmesi ve hukuki tuzaklardan kaçınmak için bu gereklidir.
Kaynaklar:
- Çalışma Süresi Yasası (ArbZG)
- Asgari Ücret Yasası (MiLoG)
- Sosyal Güvenlik Kanunu (SGB)
- Federal İzin Yasası (BUrlG)
- Ücret Devamı Yasası (EFZG)
- Genç İşçi Koruma Yasası (JArbSchG)
- Yasal Kaza Sigortası
- Minijob-Zentrale
(Tüm bilgiler eksiksizlik ve doğruluk garantisi olmaksızın verilmiştir; güncel ve kişisel düzenleme ile istisnalar her zaman ayrıca kontrol edilmelidir.)
Sıkça Sorulan Sorular
Bir iş ilişkisi hukuken ne zaman yan iş (ek iş) olarak kabul edilir?
Bir iş ilişkisi, çalışan esas işinin yanı sıra bir başka ücretli faaliyette bulunduğunda ve bu faaliyet ana meslek olarak yapılmadığında ek iş olarak kabul edilir. Hukuken, ek işlerin genel olarak yasal kısıtlamalar (ör. rekabet eden işler veya çalışma süresi yasasına aykırılıklar) olmadıkça ve ana iş sözleşmesinde engelleyici bir hüküm yoksa izinli olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Çalışanlar çoğu zaman işverene ek işleri bildirmek zorundadır; özellikle çıkar çatışması riski varsa veya ek iş ana işteki performansı etkileyebiliyorsa. Ayrıca, her iki işin toplam haftalık çalışma süresi kural olarak 48 saati aşmamalıdır (Çalışma Süresi Yasası). Sosyal güvenlik ve vergiye ilişkin bildirim yükümlülükleri de dikkate alınmalıdır; özellikle ek iş sonucu azami gelir eşiği aşılırsa.
Ek işler veya stajlar ana işverene bildirilmeli midir?
Ek işlerin veya stajların ana işverene bildirilip bildirilmemesi, ilgili iş sözleşmesine ve yasal düzenlemelere bağlıdır. Kural olarak, ek işler veya stajlar için genel, yasal bir bildirim yükümlülüğü yoktur. Ancak, birçok iş sözleşmesi, yan faaliyetler için bir bildirim zorunluluğu içerir. Bu zorunluluk, işverenin meşru çıkarlarını (ör. rekabet yasağı, gizlilik, çalışma saati kurallarına uyum) korumaya yöneliktir. Memurlar ve kamu personeli için ise, memuriyet kanunu veya toplu iş sözleşmesi uyarınca açık bir bildirim ve gerektiğinde onay zorunluluğu vardır. Bu yükümlülüklere aykırılıklar, uyarı veya aşırı hallerde iş akdinin feshi gibi iş hukuku yaptırımlarına yol açabilir.
Ek işlerin ve stajların sosyal güvenlik hukuku açısından değerlendirilmesi nasıldır?
Sosyal güvenlik hukuku açısından ek işler ve stajlar türüne göre farklılık gösterir (önemsiz, kısa süreli veya sosyal güvenlik primi ödenen işler). Bir minijob (aylık 538 Euro’ya kadar, 2024 itibarıyla), çalışanın sağlık, bakım ve işsizlik sigortası için genellikle sigorta priminden muaftır; ancak çalışan isterse emeklilik sigortası ödeyebilir. Birden fazla iş ilişkisi olması durumunda, gelirler birleştirilerek hesaplanır; toplam gelir azami önemsiz istihdam sınırını aşarsa sigorta primi yükümlülüğü doğar. Eğitim kapsamındaki zorunlu stajlarda üniversite öğrencileri genellikle sosyal güvenlik priminden muaftır; gönüllü stajlarda ise, ücret önemsiz istihdam sınırını aşarsa sosyal güvenlik primi zorunludur. İşveren, istihdamı yasal sürede sosyal güvenlik kurumlarına bildirmekle yükümlüdür.
Ek işlerde ve stajlarda hangi çalışma saati sınırları dikkate alınmalıdır?
Ek işler ve stajlar için Çalışma Süresi Yasası (ArbZG) hükümleri geçerlidir. Bu yasaya göre, günlük çalışma süresi (Pazartesi-Cumartesi) genellikle sekiz saati aşamaz; ancak, altı takvim ayı veya 24 hafta içinde ortalama sekiz saati aşmamak koşuluyla, en fazla on saate çıkarılabilir. Tüm iş ilişkilerinin toplamı dikkate alınır. Ayrıca, altı saatlik çalışmadan sonra en az 30 dakikalık mola ve iki iş günü arasında en az 11 saatlik dinlenme süresi sağlanmalıdır. Gençler için (ek işte veya stajda) Genç İşçi Koruma Yasası’nın (JArbSchG) daha sıkı kuralları geçerlidir.
Ek işlerde ve stajlarda vergiyle ilgili hangi hususlar dikkate alınmalıdır?
Almanya’da ek işler genel olarak vergilendirmeye tabidir. Önemsiz istihdamlar (minijob) genellikle %2 oranında toplu vergiye tabidir. Birden fazla minijob veya bir ek işin ikincil iş olarak (VI. vergi sınıfı) yapılması halinde, kişi kendi bireysel vergi oranı üzerinden vergilendirilir. Stajlar da, ücretli oldukları sürece, vergi hukukunda normal iş ilişkisi gibi değerlendirilir. Ek işler veya stajlar yoluyla elde edilen gelirler yıllık vergi muafiyet sınırını aşarsa, bu gelir beyan edilmelidir. Üniversite öğrencileri, özellikle eğitim stajlarında, belirli muafiyetlerden ve reklam giderlerinden yararlanabilir.
Ek işte ve stajda reşit olmayanlar için özel koruma hükümleri var mı?
Çocuklar ve gençler Genç İşçi Koruma Yasası (JArbSchG) ile özellikle korunmuştur. 15 yaşından küçük çocuklar kural olarak çalıştırılamaz; istisna olarak, 13 yaşından itibaren ailesinin izniyle ve yalnızca günde iki saat (hafif işler) olmak üzere tatil işlerinde çalışmasına izin verilebilir. 15-18 yaş arasındaki gençler ise günde en fazla sekiz saat, haftada en fazla 40 saat çalışabilir; gece, hafta sonu ve tatil günlerinde (istisna olarak, örn. konaklama veya sağlık sektöründe) çalışamazlar. Bu kurallar stajlar için de geçerlidir. Kuralların uygulanması işyeri denetim makamları tarafından takip edilir ve ihlaller para cezası ile sonuçlanabilir.
Ek işlerde ve stajlarda hangi fesih süreleri geçerlidir?
Ek işler ve stajlardaki yasal fesih süreleri, genel olarak § 622 BGB’ye göre belirlenir: Deneme süresinde iş ilişkisi iki hafta önceden bildirilerek feshedilebilir, sonrasında ise fesih süresi ayın 15’i ya da ay sonu olmak üzere dört haftadır. Belirli süreli ve eğitim veya üniversite kapsamında yapılan staj ilişkilerinde, sözleşmede açıkça fesih hakkı belirtilmedikçe, normal fesih genellikle mümkün değildir. Ağır ihlallerde ise § 626 BGB uyarınca haklı nedenle derhal fesih uygulanabilir. Sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde daha kısa ya da uzun süreler kararlaştırılmışsa buna dikkat edilmelidir.
Ek işte ya da stajda çalışan çalışma öğrencileri (Werkstudent) için hangi farklılıklar geçerlidir?
Çalışan öğrenciler (Werkstudenten) için özel sosyal güvenlik düzenlemeleri geçerlidir. Dönem içerisinde (ders zamanında haftada en fazla 20 saat çalışılması halinde) sağlık, bakım ve işsizlik sigortasından muaf tutulurlar (sözde Werkstudent ayrıcalıkları), ancak emeklilik sigortası zorunludur. 20 saatlik sınırın aşılması, gece, hafta sonu veya dönem tatillerinde çalışma durumunda istisnalar geçerli olabilir ve sigorta yükümlülüğü doğabilir. İş hukuku açısından çalışan öğrenciler, normal çalışanlar gibi değerlendirilir, yıllık izin ve hastalık halinde ücretli izin hakkına sahiptirler. Eğitimin zorunlu bir parçası olan stajlar için sosyal güvenlikte başka istisnalar uygulanır. Çalışan öğrenci sözleşmeleri, ilgili koşulların açıkça sağlanmasını düzenlemelidir.