Przygotowanie do egzaminu podczas aplikacji (Stacja)
Przygotowanie do egzaminu podczas aplikacji odnosi się w kontekście prawniczym do tej fazy, w której aplikanci podczas tzw. „stażu” w ramach aplikacji prawniczej jednocześnie przygotowują się do drugiego egzaminu państwowego. Jest to szczególne wyzwanie, ponieważ obowiązki praktyczne w stacji muszą być połączone z obszernym materiałem do nauki oraz szczególnymi wymaganiami egzaminów pisemnych i ustnych.
Ogólne podstawy prawne aplikacji prawniczej
Studia dwustopniowe i trzystopniowe
Dostęp do zawodów doradztwa prawnego w Niemczech odbywa się zazwyczaj poprzez dwuetapowe studia uniwersyteckie, składające się z pierwszego egzaminu państwowego oraz następującej po nim aplikacji (referendariatu). Referendariat kończy się drugim egzaminem państwowym, który uprawnia do wykonywania tradycyjnych czynności doradztwa prawnego.
Normatywne regulacje dotyczące kształcenia
Regulacje dotyczące organizacji, przebiegu i treści referendariatu, w tym przygotowania do egzaminu podczas stacji, podlegają poszczególnym zarządom sprawiedliwości krajów związkowych. Decydujące są między innymi ustawy o kształceniu prawników (JAG) krajów związkowych, rozporządzenia dotyczące kształcenia i egzaminowania prawników (JAPO) oraz powiązane wytyczne administracyjne.
Struktura i przebieg stacji na aplikacji (referendariacie)
Przegląd stacji
Referendariat prawniczy dzieli się na różne stacje (stacja cywilna, karna, administracyjna, adwokacka oraz wybrana), każda z nich wspierana jest zajęciami (grupy robocze) oraz praktycznym szkoleniem u wybranego pracodawcy. W trakcie tych stacji zazwyczaj rozpoczyna się przygotowanie do egzaminu, najczęściej od stacji adwokackiej.
Przygotowanie do egzaminu podczas praktyk zawodowych
Plany szkoleniowe stacji są tak skonstruowane, aby umożliwić aplikantom, obok praktycznych obowiązków, czas na przygotowanie do egzaminu. Jest to wyraźnie uznane w wielu przepisach prawa krajowego. Przykładowo § 35 ust. 2 JAG NRW lub § 54 ust. 2 JAPO Bayern wyraźnie przewidują „samodzielne przygotowanie do zajęć i egzaminu”.
Prawne możliwości i ograniczenia przygotowania do egzaminu podczas stacji
Prawo do zwolnień i czasu na naukę
Aplikantki i aplikanci mają zgodnie z odpowiednimi regulacjami dotyczącymi kształcenia i egzaminowania prawo do określonego czasu zwolnienia z praktycznej działalności na rzecz przygotowania do egzaminu. Długość tych zwolnień zależy od kraju związkowego. Przykład Nordrhein-Westfalen: Stacja adwokacka trwa około dziewięciu miesięcy, z czego zwykle cztery miesiące stanowią tzw. „zwolnienie na przygotowanie do egzaminu” (§ 35 ust. 2 JAG NRW). W tym czasie obowiązek obecności w miejscu praktyki jest ograniczony. Przykład Bawaria: Tutaj przysługuje prawo do „powtórzenia egzaminacyjnego” (Repetitorium) trwającego co najmniej trzy i pół miesiąca w ramach stacji adwokackiej (§ 54 ust. 2 JAPO Bayern).
Zgodność z obowiązkami szkoleniowymi
Korzystanie ze zwolnień podlega ramom prawnym. Miejsce praktyki musi być poinformowane o planowaniu czasu, a egzaminacyjne przygotowanie nie powinno w istotny sposób zakłócać przebiegu szkolenia. Praktyczna działalność w stacji musi nadal zapewniać wymagany zakres szkolenia.
Prawo do przygotowania się do egzaminu bez utraty wynagrodzenia
Aplikantki i aplikanci znajdują się podczas stacji w publicznoprawnym stosunku szkoleniowym na podstawie właściwego prawa krajowego. Podczas okresów zwolnienia ulega zawieszeniu tylko obowiązek szkoleniowy, natomiast wynagrodzenie utrzymaniowe nadal jest wypłacane.
Przygotowanie do egzaminu podczas stacji a aspekty prawa pracy
Regulacje dotyczące czasu pracy i nieobecności
W okresie przygotowania do egzaminu obowiązują szczególne przepisy dotyczące obecności, czasu pracy oraz nieobecności. Codzienny obowiązek obecności w miejscu praktyki może w czasie zwolnienia ulec zniesieniu lub ograniczeniu. W niektórych krajach można złożyć pisemny wniosek o pracę w niepełnym wymiarze lub elastyczne godziny pracy.
Prawa ochronne, równość i zakaz dyskryminacji
Prawne regulacje mają na celu zapewnienie wszystkim aplikantom równego dostępu do wystarczającej ilości czasu wolnego na przygotowanie do egzaminu. Zakaz dyskryminacji wynikający z ustawy o równym traktowaniu (AGG) musi być przestrzegany, tak jak w pozostałych przypadkach służby publicznej.
Wpływ na dopuszczenie do egzaminu i organizację fazy egzaminacyjnej
Zgłoszenie do drugiego egzaminu państwowego
Udział w egzaminie wymaga prawidłowego ukończenia stacji szkoleniowych. Zwolnienie w celach przygotowania do egzaminu zazwyczaj nie wpływa na dopuszczenie do egzaminu, o ile zostały dotrzymane obowiązki obecności i meldunkowe.
Gwarancje prawa egzaminacyjnego
Aplikanci mają zasadniczo prawo do rzetelnego szkolenia oraz równego dostępu do egzaminu. Ramy prawne przygotowania do egzaminu podczas stacji umożliwiają obiektywne przygotowanie do drugiego egzaminu państwowego pomimo obowiązków praktycznego szkolenia.
Literatura, orzecznictwo i dalsze wytyczne
Szczególne regulacje prawne dotyczące przygotowania do egzaminu podczas stacji są przedmiotem wielu krajowych regulacji wykonawczych i okólników. Istnieją także orzeczenia sądów administracyjnych dotyczące zakresu i formy zwolnienia (np. VG Monachium, wyrok z 12.11.2010 – M 16 K 09.6232). Podręczniki z zakresu rozporządzeń o szkoleniu i egzaminach dostarczają pogłębionych wyjaśnień.
Podsumowanie: Przygotowanie do egzaminu podczas stacji jest w niemieckiej aplikacji prawniczej dla przyszłych prawników ustawowo uznanym kompromisem między działalnością praktyczną a wymogami egzaminacyjnymi. Jej ramy prawne, z uwzględnieniem specyfiki krajów związkowych, zapewniają zwolnienia, prawa ochronne i równość szans dla pomyślnego ukończenia drugiego egzaminu państwowego.
Najczęściej zadawane pytania
W jaki sposób należy prawnie pogodzić obowiązki stacyjne z przygotowaniem do egzaminu?
Przygotowanie do egzaminu podczas stacji referendariatu zawsze stanowi wyzwanie, ponieważ oba obszary nakładają na aplikanta wysokie wymagania czasowe i merytoryczne. Z prawnego punktu widzenia pierwszeństwo ma obowiązkowy rozdzielnik: udział w zajęciach – zarówno w odpowiednich stacjach (np. instytucja przydzielająca, grupy robocze), jak i na obowiązkowych posiedzeniach – jest co do zasady obligatoryjny. Nieusprawiedliwiona nieobecność może być uznana za naruszenie obowiązków służbowych, z groźbą konsekwencji do środków dyscyplinarnych lub zaliczenia dni nieobecnych. Czas na przygotowanie do egzaminu, szczególnie w samodzielnej nauce, ustępuje zatem celom służbowym. Jednakże przepisy szkoleniowe krajów związkowych częściowo odnoszą się do możliwości pogodzenia obowiązków i przewidują na wniosek czasowe zwolnienie lub ograniczenie aktywności, zwłaszcza podczas egzaminów pisemnych. Takie zwolnienie wymaga jednak zazwyczaj złożenia wniosku i uzyskania zgody kierownika aplikacji (§ 38 ust. 1 JAG NRW; podobne regulacje w innych krajach związkowych). Ustawowa, ogólna możliwość zwolnienia na czas przygotowania do egzaminu nie jest przewidziana, dlatego ewentualne prośby należy jak najwcześniej uzgodnić z osobą szkolącą, licząc w razie potrzeby na jej życzliwość.
Czy istnieje prawo do zwolnienia na przygotowanie do egzaminu poza dniami egzaminu?
Wyraźne zwolnienie na ogólne przygotowanie do egzaminu poza terminami egzaminów zasadniczo nie zostało przewidziane ani w ustawie o szkoleniu prawników (JAG), ani w odpowiednich rozporządzeniach krajów związkowych. Prawo do zwolnienia obejmuje zwykle tylko faktyczne dni egzaminacyjne oraz często ściśle określony okres (np. tydzień egzaminów pisemnych) (por. § 14 ust. 3 JAG NRW). W pozostałym zakresie obowiązuje obowiązek świadczenia pracy w odpowiedniej stacji. Osoby szkolące mogą jednak w ramach swojego uznania korzystać z możliwości przyznawania dodatkowego czasu na wniosek, np. poprzez elastyczne modele czasu pracy lub indywidualne ustalenia (np. ograniczenie obecności pod warunkiem udokumentowania pracy). Te „wolne terminy” nie przysługują jednak z mocy prawa i opierają się na dobrej woli oraz porozumieniu z instytucją delegującą.
W jakim zakresie można opuszczać grupy robocze z powodu przygotowania do egzaminu?
Regularny udział w grupach roboczych jest obowiązkowy zgodnie z obowiązującymi przepisami szkoleniowymi (§ 38 JAG NRW; podobne regulacje w innych krajach związkowych). Nieobecność może być usprawiedliwiona jedynie w wyjątkowych przypadkach (choroba, ważne i nieodkładalne powody). Obiektywne przygotowanie do egzaminu nie jest ważnym powodem do powtarzających się nieobecności. Długotrwałe lub powtarzające się nieuczestniczenie w zajęciach może być uznane za naruszenie obowiązków służbowych i w skrajnych przypadkach prowadzić do skrócenia stażu lub wykluczenia z egzaminu. Naruszenie obowiązku uczestnictwa wiąże się z konsekwencjami wynikającymi z nadzoru służbowego. Zaleca się jak najwcześniej skontaktować się z osobą prowadzącą grupę, aby w przypadku nieuniknionych kolizji terminów wypracować indywidualne rozwiązania.
Jakie uprawnienia przysługują w zakresie urlopu lub urlopu okolicznościowego na przygotowanie do egzaminu?
Co do zasady aplikantki i aplikanci mają prawo do urlopu wypoczynkowego na zasadach analogicznych jak funkcjonariusze (np. 29 dni roboczych rocznie zgodnie z § 5 ust. 1 EUrlV NRW). Urlop ten można uwzględnić w okresie przygotowania do egzaminu, jeśli zostanie odpowiednio wcześniej wnioskowany i zatwierdzony. Dalsze prawo do urlopu okolicznościowego na intensywne przygotowanie do egzaminów pisemnych co do zasady nie przysługuje, z wyjątkiem szczególnych przypadków, takich jak choroba, sytuacje rodzinne lub określone dni egzaminacyjne (por. § 14 ust. 3 JAG NRW). W uzasadnionych przypadkach kierownik aplikacji może na wniosek udzielić urlopu okolicznościowego lub zwolnienia z pracy; wymaga to zazwyczaj wiarygodnego uzasadnienia i dowodów.
Jakie regulacje prawne obowiązują przy korzystaniu ze służbowych zasobów (np. literatury, biur) podczas prywatnego przygotowania do egzaminu?
Korzystanie ze służbowych zasobów regulują odpowiednie regulaminy wewnętrzne i wytyczne administracyjne właściwego organu szkoleniowego bądź stacji. Co do zasady, korzystanie z miejsc pracy, bibliotek oraz wyznaczonej literatury fachowej w ramach służbowych obowiązków jest dopuszczalne również na potrzeby przygotowania do egzaminu, ponieważ kształcenie ma na celu zdanie egzaminu państwowego. Wyłączone lub przeważające użycie środków służbowych wyłącznie do prywatnego przygotowania do egzaminu jest jednak co do zasady zabronione. Osoba, która dłuższy czas spędza wyłącznie nad prywatnymi skryptami lub przygotowaniem do egzaminu na terenie instytucji, ryzykuje upomnienie lub inne konsekwencje służbowe. Zaleca się uprzednie ustalenie tej kwestii z kierownikiem stacji.
Czy mogą nastąpić konsekwencje pracownicze z powodu skupienia się na przygotowaniu do egzaminu?
Zaniedbywanie obowiązków stacyjnych na rzecz przygotowania do egzaminu może być prawnie uznane za naruszenie obowiązków służbowych. Jeżeli na skutek tego ucierpią prawidłowe wykonywanie zadań, regularny udział w grupach roboczych lub przestrzeganie czasu pracy, mogą zostać zastosowane środki od upomnienia, wpisu do akt, skrócenia stacji aż po działania dyscyplinarne. Ocena dokonywana jest indywidualnie przez instytucje szkolące. Osoby zgłaszające stres egzaminacyjny, chorobę lub przeciążenie powinny jak najwcześniej porozmawiać z przełożonymi, ponieważ nieusprawiedliwiona nieobecność i samowolna zmiana godzin pracy prawnie są oceniane jako poważniejsze przewinienia niż otwarta komunikacja.
Jakie względy prawne należy wziąć pod uwagę przy udziale w prywatnych lub komercyjnych kursach egzaminacyjnych podczas stacji?
Udział w prywatnych lub komercyjnych powtórkach i kursach egzaminacyjnych poza stacjonarną ofertą kształcenia i doskonalenia jest zasadniczo niedozwolony w godzinach służbowych. W takich kursach można uczestniczyć tylko poza godzinami stażu, czyli w czasie wolnym. Zwolnienie z tego celu jest możliwe wyłącznie po uzyskaniu zgody osoby szkolącej i ograniczone do wyjątkowych przypadków (np. kolizja z egzaminami obowiązkowymi, udokumentowana konieczność). Poza tym nie przysługuje prawo do udziału, a uczestnictwo w takich kursach nigdy nie może wpływać na wykonywanie obowiązków służbowych. W przeciwnym razie może to skutkować konsekwencjami z zakresu prawa pracy i służbowego.