Definicja i znaczenie egzaminu próbnego
Das Egzamin próbny to specjalnie zaprojektowana forma egzaminacyjna, stosowana zwłaszcza na kierunkach prawniczych oraz w pokrewnych dyscyplinach. Celem egzaminu próbnego jest możliwie wierna symulacja warunków i wymagań egzaminu państwowego. Egzamin próbny służy zarówno sprawdzeniu poziomu wiedzy i umiejętności praktycznego zastosowania nabytych treści, jak i przygotowaniu do przebiegu egzaminu, aby jak najlepiej przygotować studentów do nadchodzącego egzaminu państwowego.
Podstawy prawne egzaminu próbnego
Status i charakter prawny
Egzamin próbny jest fakultatywną formą zaliczenia – oznacza to, że z reguły nie jest on obowiązkowy zgodnie z regulaminami egzaminacyjnymi krajów związkowych lub poszczególnych uniwersytetów. Egzamin próbny stanowi raczej dodatkowe, przede wszystkim wewnętrzne narzędzie uczelni, które ma wspierać sukces edukacyjny i pomyślne zdanie egzaminu. W związku z tym egzamin próbny nie wywołuje bezpośrednich skutków prawnych względem państwowego egzaminu końcowego.
Podstawy prawne i umocowanie prawne
Przeprowadzanie egzaminów próbnych opiera się na regulaminach egzaminacyjnych oraz regulaminach studiów poszczególnych uczelni. Te regulaminy określają rodzaj, zakres, przebieg i ocenę egzaminu próbnego. Nie istnieje ogólnokrajowa podstawa prawna, dlatego też szczegóły organizacyjne mogą znacznie się od siebie różnić. Podstawy prawne mogą stanowić:
- Ustawy o szkolnictwie wyższym poszczególnych landów
- Regulaminy egzaminacyjne i przepisy wykonawcze uczelni
- Wewnętrzne regulacje administracyjne
Stosunek prawny pomiędzy uczelnią a uczestnikami
Zgłoszenie i udział w egzaminie próbnym tworzą szczególny publicznoprawny stosunek prawny pomiędzy uczelnią a studentami. Z tego stosunku wynikają prawa i obowiązki obu stron, w szczególności w zakresie zapewnienia równości szans, ochrony danych osobowych oraz możliwości wglądu do prac egzaminacyjnych.
Przebieg i ramy prawne
Organizacja i przeprowadzenie
Egzamin próbny organizowany jest z reguły przez wydział lub komisje egzaminacyjne w ramach działalności dydaktycznej. Często naśladowane są warunki czasowe, strukturalne i merytoryczne egzaminu państwowego. Czas trwania, przedmioty oraz formy egzaminu (np. pisemne prace, egzaminy ustne) odpowiadają – w zależności od kraju związkowego lub uczelni – w dużej mierze warunkom obowiązującym podczas regularnego państwowego egzaminu końcowego.
Uregulowania prawne dotyczące uczestnictwa
To, czy i na jakich warunkach student może wziąć udział w egzaminie próbnym, wynika z odpowiedniego regulaminu egzaminacyjnego. Udział jest dobrowolny, zgłoszenie odbywa się zwykle w sposób nieformalny lub za pośrednictwem wewnętrznego portalu uczelni. Powody do wykluczenia, terminy oraz ewentualne wyrównania szans (np. dla studentów z niepełnosprawnościami) wynikają z ogólnych zasad postępowania lub z przepisów prawa o szkolnictwie wyższym.
Przepisy dotyczące ochrony danych osobowych
Przeprowadzanie egzaminu próbnego dotyka kwestii związanych z ochroną danych osobowych, zwłaszcza w odniesieniu do zbierania, przechowywania i analizy danych osobowych. Obowiązuje tutaj ogólne rozporządzenie o ochronie danych (RODO) Unii Europejskiej oraz odpowiednie ustawy krajowe o ochronie danych. Uczestnicy powinni być poinformowani o celu, zakresie i czasie trwania przetwarzania danych.
Postępowanie w przypadku prób oszustw
Chociaż egzamin próbny nie jest prawnie wiążącą formą zaliczenia rozumianą zgodnie z egzaminami określonymi przez prawo państwowe lub uczelniane, to jednak obowiązują zasady równości szans i uczciwej konkurencji. Próby oszustwa mogą skutkować wykluczeniem z egzaminu próbnego i w pewnych przypadkach prowadzić do zgłoszenia do komisji egzaminacyjnej.
Skutki prawne i znaczenie egzaminu próbnego
Bezpośredni skutek prawny
Egzamin próbny nie wywołuje bezpośrednich skutków prawnych względem egzaminu państwowego czy ukończenia studiów na uczelni wyższej. Wyniki egzaminu próbnego nie mają wpływu – pozytywnego ani negatywnego – na dopuszczenie do państwowego egzaminu lub jego ocenę. Jest to wyłącznie środek przygotowawczy.
Wpływ na prawo egzaminacyjne
Egzamin próbny nie podlega zaskarżeniu, gdyż nie stanowi aktu administracyjnego w rozumieniu prawa administracyjnego. Uczestnikom nie przysługuje zatem prawo do weryfikacji lub uznania wyników w odniesieniu do egzaminu państwowego. Jednakże zwrotne informacje, ocena oraz omówienie wyników w egzaminie próbnym mogą pozwolić wyciągnąć wnioski dotyczące własnego poziomu oraz wskazać możliwości dalszego przygotowania.
Znaczenie dla przygotowania do egzaminów państwowych
Z prawnego punktu widzenia egzamin próbny jest narzędziem zapewniania jakości w toku studiów. Służy identyfikacji braków w nauce, treningowi w warunkach zbliżonych do egzaminacyjnych oraz przyzwyczajeniu do ram czasowych i formalnych egzaminu państwowego. Uniwersytet realizuje tym samym swój obowiązek opieki, umożliwiając studentom praktyczne przygotowanie się do egzaminu.
Różnice między egzaminem próbnym a egzaminem państwowym
Zdolność do przystąpienia do egzaminu i przebieg egzaminu
Egzamin próbny różni się od egzaminu państwowego zwłaszcza stopniem wiążącej mocy prawnej i wynikającymi z tego konsekwencjami. Podczas gdy naruszenia w egzaminach państwowych mogą prowadzić do niezaliczenia lub innych środków dyscyplinarnych, w egzaminie próbnym możliwości sankcjonowania są wyraźnie ograniczone.
Zaskarżanie egzaminu i środki odwoławcze
W odróżnieniu od państwowego egzaminu końcowego nie istnieje prawo do odwołania się od oceny egzaminu próbnego. Zastrzeżenia wobec oceny lub przebiegu są – jeśli w ogóle są przewidziane – rozpatrywane w ramach wewnętrznych procedur uczelni, lecz nie mają wiążącej prawnie mocy dla późniejszych rozstrzygnięć egzaminacyjnych.
Literatura i źródła uzupełniające
Ze względu na zróżnicowanie podstaw prawnych i praktyk na poszczególnych uczelniach zaleca się zapoznanie z odpowiednimi regulaminami egzaminacyjnymi, oficjalnymi komunikatami wydziałów oraz właściwymi komentarzami do prawa o szkolnictwie wyższym.
Wskazówka: Pojęcie „egzamin próbny” nie jest ustawowo zdefiniowane na szczeblu krajowym ani nie podlega jednolitym przepisom prawnym. Przedstawione tu aspekty prawne mają charakter ogólny i mogą różnić się w zależności od uczelni, kraju związkowego i kierunku studiów. W celu uzyskania wiążących informacji należy kierować się miejscowymi oraz uczelnianymi przepisami prawnymi.
Najczęściej zadawane pytania
Czy udział w egzaminie próbnym jest obowiązkowy prawnie?
Udział w egzaminie próbnym z reguły nie jest obowiązkowy, ponieważ najczęściej jest to fakultatywna forma zaliczenia bez bezpośredniego skutku prawnego. Egzamin próbny jest zwykle organizowany przez wydziały prawa lub państwowe komisje egzaminacyjne jako dobrowolna oferta dla przygotowania do egzaminu państwowego. Nie istnieje ustawowy ani regulaminowy obowiązek udziału. Jednak szczególne przepisy poszczególnych uczelni lub komisji egzaminacyjnych mogą od tego odstępować i wprowadzać obowiązek udziału dla określonych studentów, np. w przypadku szczególnych modeli studiów. Decydujące znaczenie ma więc zawsze obowiązujący regulamin egzaminacyjny lub zasady ustanowione przez uczelnię. W przypadku braku wyraźnego zobowiązania, nieuczestniczenie w egzaminie próbnym nie może być zasadniczo uznane ani za przewinienie, ani za przyczynę opóźnienia studiów.
Jakie aspekty ochrony danych należy uwzględnić przy egzaminie próbnym?
W kontekście egzaminu próbnego mają zastosowanie przepisy RODO oraz odpowiedniej krajowej ustawy o ochronie danych osobowych. Dane osobowe uczestniczek i uczestników, takie jak imię i nazwisko, numer albumu oraz wyniki, mogą być gromadzone, przetwarzane i przechowywane wyłącznie na podstawie odpowiednich przepisów o ochronie danych osobowych. Przetwarzanie danych musi opierać się na podstawie prawnej, na przykład zgodzie osoby, której dane dotyczą, lub właściwym przepisie ustawowym. Wyniki nie mogą być publikowane ani przekazywane osobom trzecim bez wyraźnej zgody. Ponadto należy zastosować odpowiednie środki organizacyjne i techniczne zapewniające bezpieczeństwo danych. Uczelnie są zobligowane do szerokiego obowiązku informacyjnego zgodnie z art. 13 RODO, w szczególności należy poinformować studentów o rodzaju, zakresie, celu oraz czasie przetwarzania danych.
Czy wyniki egzaminu próbnego są prawnie wiążące?
Wyniki uzyskane z egzaminu próbnego nie są prawnie wiążące i nie mają bezpośredniego wpływu na dopuszczenie do egzaminu państwowego lub ocenę w późniejszych oficjalnych egzaminach. Oceny mają wyłącznie charakter samokontroli i orientacyjny dotyczący własnego poziomu wiedzy i umiejętności studentów. Nie podlegają one odwołaniu i nie rodzą żadnych roszczeń ani skutków prawnych. Na podstawie wyników egzaminu próbnego nie wolno wyciągać wniosków co do zdolności egzaminacyjnej lub dopuszczenia do egzaminu. Ocena ma wyłącznie nieformalny charakter, chyba że regulamin egzaminacyjny wyraźnie stanowi inaczej – co jednak jest bardzo rzadkie.
Czy egzamin próbny przeprowadzony w warunkach egzaminacyjnych może wiązać się ze skutkami prawnymi?
Egzamin próbny, który przeprowadzany jest w warunkach oficjalnych egzaminów (np. pod nadzorem, według ścisłych ram czasowych czy bez pomocy naukowych), i tak zasadniczo nie pociąga za sobą skutków prawnych dla studentów. Nawet jeśli zostaną stwierdzone próby oszustwa lub uchybienia, nie skutkuje to sankcjami egzaminacyjnymi, jak obniżenie oceny, wykluczenie z egzaminów czy adnotacje w oficjalnych dokumentach. Dopiero przy oficjalnych (państwowych lub uczelnianych) egzaminach obowiązują szerokie regulaminy egzaminacyjne wraz z odpowiednimi mechanizmami sankcjonującymi. W przypadku egzaminu próbnego zwykle brakuje statusu prawnego egzaminu, w związku z czym naruszenia nie mają konsekwencji dyscyplinarnych ani akademickich.
Czy istnieje prawo do korekty i wglądu do egzaminu próbnego?
Prawo do korekty lub wglądu do wyników egzaminu próbnego istnieje wyłącznie wtedy, gdy przewiduje to wyraźnie regulamin egzaminacyjny, przepisy uczelniane lub umowa (np. w prywatnych kursach przygotowawczych). W przypadku braku takiego uregulowania, organizacja oraz zakres korekty pozostają w gestii organizatora. Studenci mają jednak na podstawie przepisów o ochronie danych osobowych prawo do uzyskania informacji o swoich danych osobowych, co może obejmować wydanie ocenionych prac. Szersze uprawnienia – w szczególności prawo do formalnej ponownej oceny lub środki prawne – z reguły nie przysługują, ponieważ egzamin próbny z definicji nie ma charakteru egzaminacyjnego.
Czy prace z egzaminu próbnego podlegają dłuższym okresom przechowywania lub obowiązkowi zniszczenia?
W przypadku dokumentacji z egzaminu próbnego – takich jak prace pisemne, arkusze ocen czy notatki – w przeciwieństwie do oficjalnych egzaminów państwowych, z reguły nie istnieją szczególne przepisy dotyczące przechowywania lub obowiązku niszczenia. Uczelnie i firmy szkoleniowe mogą samodzielnie ustalać czas przechowywania w ramach własnych regulacji. Jeśli jednak przetwarzane są dane osobowe, obowiązują ogólne zasady usuwania danych wynikające z przepisów o ochronie danych – to znaczy, dane należy usunąć, gdy cel ich przetwarzania przestaje istnieć i nie ma innych ustawowych obowiązków ich przechowywania. Nadmierne lub nieuzasadnione przechowywanie danych nie jest dozwolone ze względu na przepisy dotyczące ochrony danych.
Czy można ubiegać się o uznanie niezdolności do egzaminu lub wyrównanie szans?
Ponieważ egzamin próbny co do zasady nie posiada oficjalnego statusu egzaminacyjnego, przepisy dotyczące wyrównania szans lub zaświadczeń o niezdolności do egzaminu zasadniczo nie mają zastosowania. Uczelnie mogą jednak samodzielnie wprowadzać regulacje, które – na przykład w trosce o równość szans lub dobrowolną porównywalność – oferują podobne zasady jak przy oficjalnych egzaminach. Egzekwowalne prawo do wyrównania szans, np. przy ograniczeniach zdrowotnych, z reguły jednak nie istnieje z powodu braku statusu egzaminu. Inaczej może być tylko, gdy organizator lub przepisy uczelniane przewidują to wyraźnie.