Ogólne informacje o aplikaturze z dzieckiem
Aplikatura z dzieckiem stanowi szczególne wyzwanie dla przyszłych nauczycieli lub kandydatów na urzędników państwowych, ponieważ dotyczy zarówno przygotowania zawodowego, jak i godzenia życia rodzinnego z karierą. Pojęcie to odnosi się do służby przygotowawczej w danym zawodzie, którą odbywa się po ukończeniu studiów wyższych jako państwowo uregulowany praktyczny etap kształcenia. W centrum uwagi leży prawna regulacja warunków ramowych, w jakich aplikanci z dzieckiem mogą organizować i realizować swoje szkolenie.
Ramy prawne aplikatury w Niemczech
Podstawy prawne
Aplikatura w Niemczech jest w sektorze oświaty regulowana przez odpowiednie ustawy o urzędnikach krajów związkowych oraz rozporządzenia o kształceniu i egzaminach poszczególnych krajów. W przypadku aplikatury prawniczej obowiązuje Niemiecka Ustawa o Sędziach (DRiG) oraz uzupełniające przepisy krajowe. Istotne podstawy prawne wynikają również z Federalnej Ustawy o Urzędnikach (BBG), Federalnej Ustawy o Zasiłku Rodzicielskim i Urlopie Wychowawczym (BEEG), Ustawy o Ochronie Macierzyństwa (MuSchG), Federalnej Ustawy Urlopowej (BUrlG), Ogólnej Ustawy Antydyskryminacyjnej oraz Kodeksu Socjalnego (SGB).
Regulacje dotyczące rodziny i obowiązków opiekuńczych
Aplikanci mają zasadniczo prawo do równego traktowania i równych szans. Prawo do godzenia rodziny i nauki jest zagwarantowane przez różne ustawy i rozporządzenia. Istnieje szczególna ochrona dla kobiet w ciąży, karmiących i rodziców z obowiązkami opiekuńczymi.
Aplikatura i rodzicielstwo
Ochrona macierzyństwa w aplikaturze
Aplikantki podlegają Ustawie o Ochronie Macierzyństwa. Oznacza to, że od momentu zgłoszenia ciąży obowiązują określone przepisy ochronne. Obejmują one m.in. zakaz pracy sześć tygodni przed i osiem tygodni po porodzie (w przypadku przedwczesnego lub mnogiego porodu dwanaście tygodni po porodzie), zakaz pracy ponadnormatywnej, ograniczenia czasu pracy oraz szczególne warunki w miejscu pracy. W okresie ochrony macierzyństwa kształcenie zostaje z reguły przerwane i kontynuowane później. Przewidziano wyrównanie niekorzystnej sytuacji w zakresie ocen egzaminacyjnych i obowiązków szkoleniowych.
Wpływ na przedłużenie okresu aplikatury
Okresy ochrony macierzyństwa zasadniczo nie są wliczane do okresu aplikatury, aby nie dochodziło do dyskryminacji. Okres kształcenia odpowiednio się wydłuża.
Urlop wychowawczy w aplikaturze
Prawo i procedura składania wniosku
Aplikanci mogą ubiegać się o urlop wychowawczy zgodnie z BEEG. Prawo to przysługuje niezależnie od tego, czy stosunek służbowy ma charakter urzędnika na czas określony czy stosunku szkoleniowego o charakterze publicznoprawnym. Wniosek musi zostać złożony na piśmie z zachowaniem ustawowego terminu (co najmniej siedem tygodni przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego). W czasie urlopu wychowawczego kształcenie zostaje zawieszone i przedłuża się odpowiednio po jego zakończeniu.
Praca w niepełnym wymiarze godzin podczas urlopu wychowawczego
Istnieje możliwość połączenia urlopu wychowawczego z pracą w niepełnym wymiarze godzin, o ile jest to możliwe organizacyjnie a kształcenie nadal jest zapewnione. O formie pracy w niepełnym wymiarze godzin decyduje właściwy organ szkoleniowy w ramach indywidualnego rozpatrzenia wniosku z uwzględnieniem potrzeb służby i wymogów kształcenia.
Zasiłek rodzicielski i świadczenia finansowe
W czasie urlopu wychowawczego można ubiegać się o zasiłek rodzicielski. Wysokość zasiłku rodzicielskiego jest ustalana na podstawie średnich zarobków z ostatnich dwunastu miesięcy przed porodem, co zwykle oznacza utrzymanie pomocnicze lub podstawowe wynagrodzenie kandydata. Dochody w aplikaturze są z reguły niższe niż wynagrodzenie etatowego urzędnika, co ma wpływ na wysokość zasiłku rodzicielskiego.
Urlop okolicznościowy i zwolnienia ze względu na opiekę
Oprócz urlopu wychowawczego istnieje możliwość ubiegania się o urlop okolicznościowy z powodów rodzinnych. Warunki wynikają z prawa dotyczącego urzędników oraz prawa danego kraju związkowego. Krótkotrwałe zwolnienia są możliwe np. w przypadku choroby dziecka (§ 45 SGB V) lub z innych powodów na podstawie prawa rodzinnego.
Szczególne regulacje egzaminacyjne i wyrównanie niekorzystnej sytuacji
Wyrównanie niekorzystnej sytuacji dla aplikantów z dzieckiem
Aplikanci z dzieckiem mają prawo do odpowiedniego wyrównania niekorzystnej sytuacji. Oznacza to, że szczególne obciążenia wynikające z ciąży, ochrony macierzyństwa, rodzicielstwa lub obowiązków opiekuńczych są uwzględniane przy organizacji szkolenia i egzaminach. Odpowiednie wnioski można składać do komisji egzaminacyjnej. Wyrównanie niekorzystnej sytuacji może polegać w szczególności na przedłużeniu czasu egzaminu, przesunięciu terminu egzaminu, przerwach na karmienie lub dostosowaniu etapów szkolenia.
Czasy egzaminów i opieka nad dziećmi
Terminy egzaminów powinny być – w miarę możliwości – dostosowane do sytuacji rodzinnej. Prawo do przesunięcia terminu istnieje jednak tylko w wyjątkowych przypadkach, jeśli brak dostosowania prowadziłby do niedopuszczalnych obciążeń. Przerwy na karmienie oraz możliwość zabrania osoby do opieki nad dzieckiem są przewidziane w wielu regulaminach egzaminacyjnych.
Szkolenie w niepełnym wymiarze godzin w aplikaturze
Możliwość i wymogi prawne
W większości krajów związkowych istnieje możliwość odbycia aplikatury w niepełnym wymiarze godzin, szczególnie podczas opieki nad małoletnimi dziećmi poniżej 18 roku życia. Wniosek składa się do właściwego organu. Czas trwania aplikatury w niepełnym wymiarze godzin wydłuża się o stopień ograniczenia wymiaru czasu pracy, przy czym ogólne obciążenie jest odpowiednio rozłożone na wydłużony okres szkolenia.
Wpływ na szkolenie i wynagrodzenie
Status niepełnego wymiaru godzin wpływa na program szkolenia, wysokość wynagrodzenia szkoleniowego oraz ewentualne świadczenia dodatkowe i uprawnienia emerytalne. Szczegóły płatności określają odpowiednie rozporządzenia o kształceniu i przepisy o pomocy socjalnej poszczególnych krajów.
Równość i ochrona przed dyskryminacją
Prawna ochrona przed dyskryminacją
Aplikanci z dzieckiem są chronieni przez Ogólną Ustawę Antydyskryminacyjną przed dyskryminacją z powodu rodzicielstwa. Dyskryminacja przy wyborze, zatrudnianiu, kształceniu czy egzaminowaniu jest niedopuszczalna. W przypadku dyskryminacji przysługują prawne roszczenia o korektę i odszkodowanie.
Praktyczne wskazówki i oferty poradnictwa
Typowe punkty kontaktowe
W przypadku pytań i wniosków związanych z aplikaturą z dzieckiem, osoby zainteresowane mogą zwrócić się do odpowiednich działów kadr, pełnomocników ds. równości, kierownictwa jednostek organizacyjnych lub skorzystać z oficjalnych ofert doradczych danego kraju związkowego. W wielu landach dostępne są specjalne programy i sieci wsparcia dla łączenia rodziny i służby przygotowawczej.
Literatura i źródła prawne
W celu pogłębienia wiedzy należy sięgnąć w szczególności do następujących aktów prawnych:
- Federalna Ustawa o Zasiłku Rodzicielskim i Urlopie Wychowawczym (BEEG)
- Ustawa o Ochronie Macierzyństwa (MuSchG)
- Niemiecka Ustawa o Sędziach (DRiG) oraz odpowiednie przepisy krajowe
- Ustawy o urzędnikach krajów związkowych (BeamtStG, LBG)
- Rozporządzenia o kształceniu i egzaminach poszczególnych krajów
- Ogólna Ustawa Antydyskryminacyjna (AGG)
- Federalna Ustawa Urlopowa (BUrlG)
- Kodeks Socjalny (SGB V, VI, IX itd.)
Wnioski
Aplikatura z dzieckiem jest kompleksowo regulowana pod względem prawnym i oferuje dzięki ochronie macierzyństwa, urlopom wychowawczym, zasiłkom rodzicielskim, wyrównaniu niekorzystnej sytuacji oraz pracy w niepełnym wymiarze godzin szerokie możliwości lepszego godzenia rodziny i kształcenia. Niemniej mogą występować indywidualne regulacje i różnice zależne od landu i dziedziny szkolenia. Zaleca się wczesne uzyskanie informacji oraz złożenie wniosku we właściwym urzędzie, aby jak najlepiej dostosować służbę przygotowawczą do potrzeb rodzinnych.
Najczęściej zadawane pytania
Jakie są prawne możliwości ubiegania się o pracę w niepełnym wymiarze godzin podczas aplikatury z dzieckiem?
Rodzice, którzy podczas aplikatury prawniczej opiekują się jednym lub kilkorgiem dzieci, mogą w określonych warunkach złożyć wniosek o pracę w niepełnym wymiarze godzin. Podstawa prawna znajduje się w odpowiednich rozporządzeniach o kształceniu i egzaminowaniu dla prawników w danym kraju związkowym, często uzupełnionych ogólnymi wytycznymi administracyjnymi lub specjalnymi przepisami dotyczącymi urzędników. Warunkiem zasadniczo jest istnienie uzasadnionego interesu, takiego jak opieka i wychowanie dziecka poniżej dwunastego roku życia lub dziecka niepełnosprawnego (§ 48a BeamtStG, § 64 BBG). Wniosek należy złożyć pisemnie, dołączając odpowiednie dokumenty (akt urodzenia, ewentualnie zaświadczenie lekarskie). Zazwyczaj tygodniowy wymiar godzin może zostać ograniczony maksymalnie o 50%, przy czym należy zachować minimalny czas szkolenia. Praca w niepełnym wymiarze godzin podczas aplikatury prowadzi do wydłużenia okresu kształcenia, zasadniczo o okres odpowiadający wykorzystanemu zwolnieniu. Ostateczną decyzję podejmuje organ szkoleniowy, biorąc pod uwagę dobro dziecka i interes służby. Prawo do pracy w niepełnym wymiarze godzin nie wynika bezpośrednio z ustawy, lecz pozostaje najczęściej w gestii organu. W razie odmowy przysługują środki prawne, takie jak odwołanie lub skarga.
Jak prawnie uregulowane są ochrona macierzyńska, urlop wychowawczy i zasiłek rodzicielski podczas aplikatury?
Regulacje prawne dotyczące ochrony macierzyństwa, urlopu wychowawczego i zasiłku rodzicielskiego z zasady obowiązują również dla aplikantów prawniczych, ponieważ pozostają oni w stosunku publicznoprawnym o charakterze szkoleniowym, który przekazuje uprawnienia zbliżone do urzędnika. Ochrona macierzyństwa zgodnie z ustawą MuSchG przewiduje okresy ochronne przed i po narodzinach dziecka (z reguły 6 tygodni przed i 8 tygodni po porodzie), w których obowiązuje zakaz pracy i aplikantka ma prawo do dalszego otrzymywania świadczeń alimentacyjnych. Dla urlopu wychowawczego mają zastosowanie §§ 3 i 6 Federalnej Ustawy o Zasiłku Rodzicielskim i Urlopie Wychowawczym (BEEG) oraz odpowiednie przepisy krajowe: aplikanci mogą ubiegać się o urlop wychowawczy do trzech lat, składając wniosek pisemnie i w odpowiednim terminie. W trakcie urlopu wychowawczego stosunek szkoleniowy jest zasadniczo zawieszony i nie przysługuje świadczenie alimentacyjne. Zasiłek rodzicielski naliczany jest na zasadach ogólnych, przy czym świadczenie alimentacyjne liczy się jako dochód. Okres kształcenia wydłuża się o okres faktycznie wykorzystanego urlopu wychowawczego.
Czy podczas aplikatury istnieje prawo do zwolnienia z powodu choroby dziecka?
Dla aplikantów prawniczych – w zależności od kraju związkowego – istnieje prawo do zwolnienia w celu opieki nad chorym dzieckiem, które zasadniczo wzorowane jest na § 45 SGB V (zasiłek chorobowy na dziecko). Ponieważ aplikanci często są urzędnikami na czas określony lub pozostają w publicznoprawnym stosunku szkoleniowym, obowiązują wobec nich przepisy dla urzędników dotyczące urlopu okolicznościowego lub odpowiednie przepisy analogiczne. Zwykle na każdego rodzica i każde dziecko przypada do dziesięciu dni roboczych zwolnienia rocznie (dla samotnych rodziców do 20 dni), jednak nie więcej niż 25 dni na rodzica w ciągu roku. Zwolnienie należy udokumentować zaświadczeniem lekarskim, a organ szkoleniowy należy bezzwłocznie poinformować. Często w tym okresie kontynuowana jest wypłata świadczenia alimentacyjnego, o ile przewidują to przepisy krajowe. Szczegóły określają odpowiednie wytyczne administracyjne oraz właściwy krajowy urząd egzaminacyjny.
W jakim zakresie okresy wychowywania dzieci zaliczają się do okresu oczekiwania na drugą państwową prawniczą maturę?
Wychowywanie własnego dziecka do trzeciego roku życia może zgodnie z właściwymi regulacjami dotyczącymi skracania okresu oczekiwania (przepisy egzaminacyjne dla prawników w danym kraju związkowym) być wliczane do okresu oczekiwania na egzamin poprawkowy lub przerwę między egzaminami. Okresy te są – w zależności od prawa krajowego – często definiowane jako kwalifikujące się okresy, dzięki czemu w przypadku nieprzystąpienia do egzaminu lub dla ochrony prawa do poprawki można przesunąć lub skrócić okres oczekiwania. Należy przedstawić dowód faktycznego sprawowania opieki (akt urodzenia oraz uprawdopodobnienie samodzielnej opieki). Zaliczenie okresu następuje po złożeniu wniosku, o przyznaniu którego decyduje komisja egzaminacyjna. Wskazane jest wcześniejsze skorzystanie z poradnictwa, ponieważ przepisy różnią się w zależności od landu.
Czy podczas aplikatury z dzieckiem przysługują szczególne okresy ochronne, przerwy lub elastyczne godziny szkolenia?
Ustawa o ochronie macierzyństwa gwarantuje ciężarnym aplikantkom i młodym matkom szczególne okresy ochronne i prawo do przerw, np. 6 tygodni przed i 8 lub 12 tygodni po porodzie, a także dodatkowe przerwy oraz prawo do nie wykonywania niektórych zadań (§§ 3-8 MuSchG). Lekkie karmienie piersią podczas pracy oraz zwolnienie na wizyty urzędowe są umożliwione. Dla ojców lub innych opiekunów Ustawa o Czasie Pracy nie przewiduje wprawdzie bezpośrednio elastycznego szkolenia, ale można wnioskować o pracę w niepełnym wymiarze godzin lub elastyczne planowanie szkolenia w ramach możliwości służbowych – zwłaszcza w przypadku uzasadnionego interesu, jakim jest wychowywanie dziecka. Decyzja podejmowana jest z uwzględnieniem dobra dziecka i możliwości organizacyjnych. Forma i zakres przerw oraz elastyczności zawsze muszą być zgodne z odpowiednimi przepisami prawa krajowego i rozporządzeniem o kształceniu.
Jakie wyrównania niekorzystnej sytuacji lub szczególne regulacje istnieją dla aplikantów z dzieckiem w zakresie egzaminów?
Rodzice, którzy podczas służby przygotowawczej do wykonywania zawodu prawnika są obciążeni opieką nad dzieckiem, mają w określonych warunkach prawo do wyrównania niekorzystnej sytuacji zgodnie z § 9 JAG lub odpowiednimi przepisami krajowymi. Dotyczy to np. dodatkowego czasu na prace pisemne, możliwości przydzielenia osobnego pomieszczenia do karmienia lub opieki, przesunięcia terminu egzaminu czy indywidualnych zasad egzaminowania. Warunkiem jest odpowiednio wczesne i szczegółowo uzasadnione złożenie wniosku wraz z potwierdzeniem lekarskim lub innymi dokumentami o znaczeniu opiekuńczym. Ostateczną decyzję podejmuje komisja egzaminacyjna; prawo do wyrównania istnieje tylko w przypadku należytego wykazania i jeżeli wyrównanie nie prowadzi do nieuzasadnionej przewagi. Odmowy mogą być zaskarżane w ustawowych terminach.
Jakie przepisy prawne regulują świadczenie alimentacyjne podczas ciąży, ochrony macierzyństwa lub urlopu wychowawczego?
Przyznawanie świadczenia alimentacyjnego podczas ochrony macierzyństwa i ciąży reguluje odpowiednie rozporządzenie o kształceniu prawniczym i przepisy uzupełniające (np. § 5 JAG NRW, MuSchG). W okresie ochrony macierzyństwa aplikantki co do zasady nadal otrzymują pełne miesięczne świadczenie alimentacyjne; obowiązuje zakaz dyskryminacji. W trakcie zatwierdzonego urlopu wychowawczego prawo do tego świadczenia z reguły nie przysługuje, ponieważ stosunek szkoleniowy jest zawieszony. W indywidualnych przypadkach krajowy organ może przyznać dodatkowe regulacje, np. wypłaty w szczególnej potrzebie. Należy również pamiętać, że zasiłek rodzicielski może być uwzględniony, a stosunek pracy automatycznie wznawiany po zakończeniu urlopu wychowawczego, bez konieczności ponownego składania aplikacji. Złożenie wniosku na piśmie oraz przedstawienie odpowiednich dokumentów są niezbędne.