Aplikacja jako trampolina do kariery naukowej
Pojęcie i znaczenie aplikacji
Aplikacja w Niemczech stanowi praktyczną fazę przygotowawczą do egzaminu państwowego, będącego warunkiem różnych ścieżek kariery zawodowej. Szczególną rolę odgrywa aplikacja prawnicza, która przygotowuje absolwentów uniwersyteckich studiów prawniczych do drugiego państwowego egzaminu prawniczego. Jednak również w innych dziedzinach, takich jak nauczycielstwo czy administracja, aplikacja jest ustanowioną formą służby przygotowawczej. Coraz częściej aplikacja zyskuje znaczenie również jako możliwość wejścia i faza kwalifikacyjna do pracy naukowej, zwłaszcza na uczelniach wyższych i w instytucjach badawczych.
Podstawy prawne aplikacji
Regulacje ustawowe
Podstawy prawne aplikacji w Niemczech regulowane są przede wszystkim przez poszczególne ustawy o służbie cywilnej krajów związkowych oraz przez specjalne rozporządzenia dotyczące kształcenia, takie jak np. Niemiecka Ustawa o Sędziach (DRiG) w przypadku aplikacji prawniczej. Dla przyszłych nauczycieli stosuje się odpowiednie przepisy zawarte w ustawach o kształceniu nauczycieli poszczególnych krajów i związanych z nimi rozporządzeniach w sprawie służby przygotowawczej.
Status aplikanta
Aplikanci podczas służby przygotowawczej znajdują się w publicznoprawnym stosunku szkoleniowym, który – w zależności od dziedziny aplikacji – jest najczęściej ukształtowany jako tzw. stosunek urzędniczy na czas odwołania. Pociąga to za sobą szczególne obowiązki i prawa, m.in. dotyczące obowiązków służbowych, poufności, podporządkowania poleceniom oraz środków dyscyplinarnych.
Wynagrodzenie i prawo socjalne
W trakcie aplikacji aplikanci otrzymują dodatki na utrzymanie lub uposażenia dla kandydatów, których wysokość różni się w zależności od kraju związkowego, dziedziny aplikacji oraz stanu cywilnego. W zakresie ubezpieczeń społecznych aplikanci zazwyczaj podlegają szczególnym przepisom dotyczącym ubezpieczenia zdrowotnego, emerytalnego, od bezrobocia oraz wypadkowego.
Aplikacja jako faza kwalifikacyjna do pracy naukowej
Naukowe akcenty podczas aplikacji
W trakcie trwania aplikacji możliwe jest odbycie wybranych etapów specjalnie w środowisku naukowym, np. na uniwersytecie lub w instytucie badawczym. Szczególnie tzw. etapu wyboru można wykorzystać do podjęcia pracy naukowej, zdobycia doświadczenia w pracy badawczej oraz nawiązania kontaktów z instytucjami akademickimi.
Znaczenie etapu wyboru dla kariery naukowej
Etap wyboru pozwala aplikantom wcześnie zetknąć się z zagadnieniami naukowymi i współtworzyć je. Należą do nich np.:
- Badania i opracowywanie publikacji naukowych,
- Udział w zajęciach dydaktycznych,
- Wsparcie przy wnioskach o finansowanie zewnętrzne,
- Współpraca w projektach naukowych.
Szczególnie kontakt z profesorami lub współpracownikami naukowymi może ułatwić dostęp do projektów doktorskich oraz stanowisk pracownika naukowego.
Przejście z aplikacji do kariery naukowej
Podstawa prawna przejścia do działalności naukowej
Przejście do pracy naukowej następuje po zakończeniu aplikacji oraz – w razie potrzeby – po zdaniu drugiego egzaminu państwowego. Stanowiska takie w sektorze publicznym są często przyznawane zgodnie z Ustawą o czasie pracy naukowców (WissZeitVG). Pracownicy naukowi są przeważnie zatrudniani na czas określony zgodnie z układem zbiorowym pracy dla pracowników krajów związkowych (TV-L).
Wymagania formalne przy przyjęciu na studia doktoranckie
Ukończona aplikacja, szczególnie w dziedzinie prawa, z reguły nie jest formalnym wymogiem do podjęcia studiów doktoranckich, może jednak znacząco wpłynąć na ocenę kwalifikacji fachowej i wybór kandydatów. W wielu przypadkach praktyczne i metodyczne umiejętności zdobyte podczas aplikacji są brane pod uwagę przy przyznawaniu miejsc na doktorat. W specjalistycznych dziedzinach, takich jak nauczycielstwo, kolejne wymagania wynikają z odpowiednich regulaminów studiów doktoranckich danego uniwersytetu.
Wpływ na uprawnienia zawodowe
Pomyślne ukończenie aplikacji otwiera kandydatom, którzy planują karierę naukową, oprócz możliwości doktoratu również opcję zatrudnienia jako pracownik naukowy lub na stanowiskach administracyjnych na uczelniach i w instytutach badawczych. W określonych dziedzinach, np. w kontekście uzyskania kwalifikacji do bycia nauczycielem akademickim, ukończenie aplikacji lub drugiego egzaminu państwowego stanowi wymóg kolejnych kroków kwalifikacyjnych (takich jak habilitacja).
Łączenie aplikacji z dalszym kształceniem naukowym
Aplikanci mogą co do zasady poza obowiązkami służbowymi samodzielnie dokształcać się naukowo lub brać udział w ofertach szkoleniowych, o ile nie koliduje to z obowiązkami służbowymi. Działalność dodatkowa w nauce wymaga niekiedy wcześniejszej zgody jednostki szkolącej. Prawo dopuszcza możliwość pracy nad rozprawą doktorską równolegle do aplikacji, o ile nie następuje konflikt z wynikającymi z niej prawnymi zobowiązaniami.
Podsumowanie
Aplikacja stanowi nie tylko integralną część kształcenia zawodowego w różnych dziedzinach prawa, lecz także otwiera szerokie możliwości rozpoczęcia kariery naukowej. Ramy prawne umożliwiają już podczas aplikacji ukierunkowanie się na ścieżkę naukową, zdobycie wymaganych kwalifikacji i nawiązanie kontaktów z instytucjami badawczymi. Ustawowa struktura aplikacji stanowi tym samym odpowiednią trampolinę dla karier akademickich, której potencjał w rozwoju naukowym i na uczelniach zyskuje na znaczeniu.
Często zadawane pytania
Czy aplikacja może być prawnie uznana za zatrudnienie naukowe?
Aplikacja w sensie prawnym jest służbą przygotowawczą organizowaną i realizowaną przez sektor publiczny, przygotowującą do drugiego państwowego egzaminu prawniczego. Zwykle aplikacja odbywa się w sądach, prokuraturze, administracji lub sektorze prywatnym i w sensie prawa pracy stanowi publicznoprawny stosunek szkoleniowy. Aplikant nie jest więc pracownikiem w rozumieniu prawa pracy, lecz podlega specjalnym, zbliżonym do urzędniczych regulacjom i przepisom dotyczącym obowiązków służbowych i dodatku na utrzymanie. Formalnie nie jest to zatrudnienie naukowe; jednak wybór etapu na uczelni czy w instytucji badawczej umożliwia pracę naukową w tej sferze. Nie ma to jednak wiążącego statusu prawnego przy uznawaniu za zatrudnienie naukowe w rozumieniu prawa urzędniczego lub prawa pracy.
Jakie warunki prawne muszą być spełnione, by odbyć etap naukowy podczas aplikacji prawniczej?
Aby odbyć etap naukowy podczas aplikacji prawniczej, należy zapoznać się z regulaminem kształcenia obowiązującym w danym kraju związkowym, ponieważ kraje różnie określają możliwość odbywania etapu na uczelni lub w instytucji naukowej. Zwykle wymagane jest, aby instytucja (np. katedra) była gotowa przyjąć aplikanta oraz w pełni zapewniła spełnienie wymagań programowych, zwłaszcza pod względem treści kształcenia i czasu trwania. Formalnie taki etap zaliczany jest do tzw. etapu wyboru lub adwokackiego i wymaga zgody odpowiedniego organu szkoleniowego (np. komisji egzaminacyjnej). Treść kształcenia musi wykazywać wystarczający związek z praktyką prawniczą, badaniami naukowymi, dydaktyką lub pogłębianiem specjalistycznej wiedzy.
Czy odbyty w trakcie aplikacji etap na katedrze daje korzyści służbowe dla późniejszej kariery naukowej?
Od strony prawnej odbycie etapu naukowego podczas aplikacji nie wpływa bezpośrednio na uprawnienia służbowe, gdyż nie otwiera ścieżki urzędniczej ani nie stanowi formalnego warunku dla późniejszego zatrudnienia na stanowisku pracownika naukowego czy profesora. Udokumentowane doświadczenie w pracy naukowej na uczelni lub w instytucie badawczym może jednak zostać uznane za istotne w myśl przepisów o szkolnictwie wyższym, zwłaszcza w zakresie udokumentowania osiągnięć naukowych wymaganych przy habilitacji (§ 44 HRG, ustawy krajowe). Potwierdzony udział w zajęciach, publikacjach czy projektach badawczych może być pozytywnie odczytany przy ocenie kwalifikacji naukowych.
W jakim stopniu aplikacja umożliwia prawnie dostęp do środków zewnętrznych na projekty naukowe?
W czasie aplikacji prawniczej zazwyczaj nie powstaje stosunek pracy, który uprawniałby samodzielny dostęp do środków zewnętrznych, ponieważ aplikanci nie są regularnymi pracownikami naukowymi. Wnioski o środki zewnętrzne mogą w zasadzie składać jedynie habilitowani naukowcy, profesorowie lub zatrudnieni na stałe pracownicy naukowi. Aplikanci mogą jednak w ramach etapu naukowego współpracować przy projektach finansowanych ze środków zewnętrznych, jeśli opiekun naukowy wyraźnie włączy ich do projektu. Samodzielne prawo do składania wniosków ani możliwość występowania jako kierownik projektu zasadniczo nie przysługuje aplikantom ze względu na ich status prawny.
Jakie aspekty prawne obowiązują w zakresie poufności i praw autorskich przy pracy naukowej w trakcie aplikacji?
Aplikantów obowiązuje co do zasady tajemnica służbowa zgodnie z § 37 ust. 1 DRiG oraz odpowiednimi przepisami krajowymi, która dotyczy zarówno informacji służbowych, jak i poufnych danych uzyskanych podczas odbywania etapów. Dotyczy to również prac naukowych, zwłaszcza gdy aplikant pracuje z wrażliwymi danymi badawczymi, ekspertyzami lub nieopublikowanymi rękopisami. W prawie autorskim samodzielne teksty naukowe aplikanta podlegają autorskim prawom twórcy, o ile jest on wyłącznym autorem. W przypadku pracy zespołowej lub pod nadzorem zaleca się zawarcie stosownych umów (np. dotyczących współautorstwa) i wyjaśnienie ich z opiekunem naukowym oraz jednostką szkolącą, by uniknąć późniejszych sporów.
Czy istnieją prawne ograniczenia publikowania prac naukowych podczas aplikacji?
Ograniczenia prawne w zakresie publikowania prac naukowych podczas aplikacji wynikają głównie z obowiązku zachowania tajemnicy oraz ewentualnych wymogów instytucji, w której aplikant odbywa praktykę. Przed publikacją należy sprawdzić, czy nie zostają naruszone tajemnice służbowe, dobra osobiste osób trzecich lub szczególne regulacje uczelni. Przepisy dotyczące kształcenia z reguły nie zawierają wyraźnych zakazów publikacji, jednak działalność dodatkowa, także naukowa, może podlegać obowiązkowi zgłoszenia i wymagać zgody organu szkolącego. Publikacje powstałe w ramach obowiązków służbowych należy najczęściej uzgadniać z opiekunem.
Jakie ryzyka prawne wiążą się z równoczesnym przyjmowaniem zleceń dydaktycznych podczas aplikacji?
Podjęcie zlecenia dydaktycznego podczas aplikacji może nieść ze sobą ryzyka z zakresu prawa urzędniczego i służbowego. Aplikanci mogą podejmować pracę dodatkową, również jako wykładowcy, co do zasady tylko za zgodą właściwego organu, zgodnie z przepisami ustaw o służbie cywilnej krajów związkowych oraz rozporządzeniami dotyczącymi aplikacji. Podjęcie zlecenia dydaktycznego bez uprzedniej zgody może zostać uznane za naruszenie obowiązków służbowych i skutkować konsekwencjami dyscyplinarnymi. Należy też sprawdzić, czy praca dodatkowa nie powoduje konfliktu czasowego z obowiązkami aplikanta i nie stwarza konfliktu interesów. Wynagrodzenie za zlecenie dydaktyczne podlega zazwyczaj obowiązkowi zgłoszenia i może wpłynąć na wysokość dodatku na utrzymanie.