Definitie en verduidelijking van het begrip tentamen-/casuscursus
Een tentamencursus is een gestructureerde onderwijsvorm ter voorbereiding op schriftelijke examenprestaties, met name in het kader van universitaire opleidingen in het recht en bij staatsrechterlijke examens zoals het eerste of tweede Staatsexamen. Het doel van een tentamencursus is het gericht oefenen van examengerichte opdrachten onder realistische omstandigheden, evenals het verbeteren van examentechniek, tijdsindeling en inhoudelijke presentatie. Tentamencursussen worden zowel aanvullend op de studie als binnen de examens voorbereidingsfase aangeboden.
Historische ontwikkeling en betekenis in het opleidingsrecht
De instelling van de tentamencursus ontwikkelde zich in het Duitstalige gebied parallel aan de uitbouw van de juridische opleiding. Al bij de introductie van de Staatsexamens werd duidelijk dat louter kennisoverdracht via hoorcolleges niet voldoende is om te voldoen aan de specifieke eisen van de veeleisende schriftelijke examens. Juridische faculteiten, repetitoriums en hogescholen namen daarom steeds vaker tentamencursussen op als vast onderdeel van het opleidingscurriculum.
De tentamencursus is tegenwoordig een centraal bouwsteen voor de voorbereiding op staatsrechtelijke juridische examens. In examenreglementen en opleidingsplannen wordt vaak uitdrukkelijk of impliciet verwezen naar deelname aan dergelijke cursussen, zodat deze feitelijk tot de standaard in de examenvoorbereiding behoren.
Juridische grondslagen en organisatorische opzet
Wettelijke kaders
Het geven van tentamencursussen is gebaseerd op meerdere juridische grondslagen. In de eerste plaats zijn de relevante hogeschoolwetten van de deelstaten en de examenreglementen van de juridische opleidingen van belang. Hierin wordt vastgelegd in hoeverre examengerichte voorbereidingsmaatregelen zoals tentamencursussen deel uitmaken van de opleiding of toelating tot examens. Daarnaast bestaan er voorschriften van de justitiële examenbureaus, bijvoorbeeld voor het inbrengen van oefententamens of de zogenaamde “Freischuss”-regelingen (§ 5d lid 2 DRiG respectievelijk deelstatelijke voorschriften).
Contractuele en aansprakelijkheidsrechtelijke aspecten
Tentamencursussen worden zowel door hogescholen als door particuliere opleiders aangeboden. In het eerste geval gelden de rechtsverhoudingen van het ambtenarenrecht alsmede de algemene onderwijsovereenkomsten tussen studenten en de universiteit. Bij particuliere aanbieders gaat het om verbintenisrechtelijke contracten die onder het Burgerlijk Wetboek (BGB) vallen. Belangrijke aspecten zijn transparantie van de diensten, aansprakelijkheid bij bijvoorbeeld foutieve beoordeling van tentamens, voorwaarden voor terugtreding en gegevensbescherming (met name de elektronische opslag en verwerking van examendocumenten volgens de AVG).
Examenrechtelijke beoordeling
Binnen het kader van de examenrechtelijke voorschriften is de tentamencursus geen onderdeel van het staatsrechtelijke examen zelf, maar dient deze als vrijwillige of verplichte examenondersteuning. De in de tentamencursus gemaakte opdrachten hebben in principe geen directe rechtsgevolgen met betrekking tot de toelating tot het staatsrechtelijke examen, maar kunnen in bepaalde opleidingen als prestatiebewijs voor het slagen van dergelijke examens meetellen, bijvoorbeeld bij de zogenoemde “Übungsscheine”.
Doel en functie vanuit juridisch oogpunt
Competentieverwerving en bewijs
De centrale functie van de tentamencursus is het bevorderen en aantonen van competenties die relevant zijn voor examens, in het bijzonder het vermogen tot schriftelijke casusanalyse, argumentatieopbouw en tijdmanagement. Juridische examens, vooral voor het Staatsexamen, vereisen verscheidene schriftelijke opdrachten, waarvoor deelname aan tentamencursussen als essentiële voorwaarde geldt. De beoordeling door docenten is onderworpen aan de beginselen van gelijke behandeling en transparantie, zoals neergelegd in art. 3 lid 1 GG en het algemene examenrecht.
Recht op deelname en gelijke kansen
De ordentelijke uitvoering van tentamencursussen vloeit voort uit het algemene beginsel van gelijke behandeling en het recht op gelijke studievoorwaarden. Hoger-onderwijstechnisch zijn aanbieders verplicht om een niet-discriminerende toegang tot de cursussen mogelijk te maken en transparante criteria voor deelname en beoordeling te hanteren. Ook moet bij digitale cursussen de privacy worden gewaarborgd, met name bij de beoordeling en archivering van opdrachten.
Beoordeling van prestaties en klachtrecht
De in het kader van een tentamencursus gegeven prestatiebeoordelingen hebben geen directe rechtsgevolgen voor het staatsexamen. Er bestaan echter bestuursrechtelijke mogelijkheden tot bezwaar, bijvoorbeeld wanneer foutieve of onterechte beoordelingen plaatsvinden die het examenverloop of de studieloopbaan zouden kunnen beïnvloeden (vgl. basisuitspraken van het Bundesverfassungsgericht inzake examen- en klachtrecht).
Verschillende typen tentamencursussen
Universitaire tentamencursussen
Deze worden meestal door de faculteiten van de universiteiten georganiseerd en maken deel uit van het reguliere onderwijsaanbod. Ze vallen onder de hoger-onderwijstechnische voorschriften, inclusief gegevensbescherming, gelijke behandeling en examenorganisatie. Gewoonlijk worden de tentamens anoniem beoordeeld en voorzien van uitgebreide modelantwoorden.
Particuliere cursusaanbieders
Particuliere cursusaanbieders werken op verbintenisrechtelijke basis en bieden doorgaans flexibele lesroosters en een hogere frequentie aan oefententamens. Ondernemings- en handelsrechtelijke kaders zijn van toepassing. Contractuele afspraken regelen omvang, prijsstelling en mogelijkheden tot bezwaar.
Digitale en hybride cursusmodellen
Met de opkomst van digitale leerplatforms worden tentamencursussen steeds vaker digitaal of hybride (fysiek en online) aangeboden. Hierbij spelen privacyvraagstukken een centrale rol, vooral met betrekking tot de bewaring, verwerking en beoordeling van ingediende opdrachten conform de eisen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG).
Juridisch relevante vraagstukken rond de tentamencursus
Auteursrechtelijke aspecten
De in het kader van een tentamencursus gemaakte opdrachten zijn auteursrechtelijk beschermde geestelijke creaties. Het auteursrecht blijft bij de respectieve auteur; aanbieders mogen het werk gebruiken voor correctie- en beoordelingsdoeleinden, maar verdere verstrekking is uitsluitend toegestaan met uitdrukkelijke toestemming.
Gegevensbescherming en elektronische verwerking
De deelname aan digitale tentamencursussen vereist uitgebreide waarborgen op het gebied van gegevensbescherming. Met name moet worden gewaarborgd dat persoonsgegevens alleen binnen de toegestane kaders worden verzameld en verwerkt. Daartoe behoren ook maatregelen voor anonimisatie en veilige opslag van gegevens.
Toegankelijkheid en compensatie van nadelen
Het recht op gelijke opleidingskansen omvat ook de verplichting voor cursusaanbieders om tentamencursussen toegankelijk te maken. Benodigde compensatie voor nadelen, zoals geregeld in het Sozialgesetzbuch (SGB IX), moeten op verzoek in acht worden genomen.
Samenvatting
De tentamencursus is een juridisch relevante opleidings- en examenvorm binnen de juridische (en deels ook andere) opleidingen, die aan uitgebreide wettelijke, examenrechtelijke, privacy- en auteursrechtelijke bepalingen onderhevig is. Deze dient met name ter voorbereiding op schriftelijke examens in universitaire of staatscontext en is van doorslaggevend belang voor het succesvol afronden van studie- en examenfases. De juridische uitwerking omvat aspecten van hogeronderwijsrecht, contractenrecht, gegevensbescherming, auteursrecht en mogelijkheden tot examenklacht en compensatie van nadelen.
Let op: De in het artikel gebruikte wetsverwijzingen en rechtsgrondslagen verwijzen naar het Duitse recht en naar de relevante opleidingsstructuren in het Duitstalige gebied. Er kunnen verschillen zijn ten opzichte van andere rechtsstelsels.
Veelgestelde vragen
Wat is de juridische basis van een tentamencursus binnen de rechtenstudie?
Een tentamencursus in de opleiding rechten berust in hoofdzaak op de voorschriften van de relevante wetten op de opleiding tot jurist van de deelstaten (JAG) en de interne examenreglementen van de universiteit. In tegenstelling tot verplichte studieonderdelen of het Staatsexamen is de tentamencursus doorgaans geen wettelijk voorgeschreven verplicht vak, maar een facultatief aanbod van de juridische faculteiten. In de praktijk is deze echter van groot belang, omdat studenten hiermee schriftelijke examencasussen onder examenomstandigheden kunnen oefenen. Juridisch dient ook de privacy bij de terugzending en inzage van het werk streng te worden nageleefd, met name waar het gaat om persoonlijke correctieopmerkingen en uitkomsten (conform de AVG en de respectieve deelstatelijke privacywetgeving).
Welke voorschriften gelden voor de uitvoering en anonimisering van tentamens?
De uitvoering van tentamencursussen vindt meestal onder toezicht plaats, waarbij de anonimisering van het werk een essentieel onderdeel is om een objectieve beoordeling te waarborgen. De relevante voorschriften hiervoor volgen uit interne universitaire regelingen en de beginselen van behoorlijke examenpraktijk, zoals door de rechtspraak geëist ter waarborging van gelijke kansen en transparantie. De opdrachten krijgen doorgaans een anonieme code; toewijzing aan de betreffende student vindt pas plaats na afloop van de correctie. Dit dient ter voorkoming van partijdigheid en waarborgt ook in het kader van bezwaarprocedures het recht van de student.
In hoeverre bestaat er een juridisch aanspraak op deelname of teruggave van tentamens?
Een individuele wettelijke aanspraak op deelname aan een tentamencursus is normaliter niet vastgelegd in de wetten op de opleiding tot jurist of de desbetreffende examen- en studieordes; het betreft een facultatief aanbod van de betreffende faculteiten. Toch kan uit het algemene gelijkheidsbeginsel (art. 3 GG) worden afgeleid dat alle studenten gelijke toegang tot dit aanbod moeten hebben, voor zover de capaciteit dat toelaat. Met betrekking tot teruggave van tentamens geldt dat studenten recht hebben op teruggave van de gecorrigeerde opdrachten inclusief de opmerkingen, wat zowel voortvloeit uit het transparantiegebod in het examenrecht als uit de privacybepalingen (inzagerecht conform de AVG).
Welke juridische mogelijkheden bestaan bij geschil over de beoordeling van een tentamen?
Bij onenigheid over de beoordeling van een tentamen uit de tentamencursus bestaat meestal de mogelijkheid tot een zogenoemde remonstratie. Dit is geen gerechtelijke procedure, maar een interne bestuurlijke heroverweging van de beoordeling. De procedurele uitwerking volgt uit de richtlijnen van de faculteit. In principe geldt echter dat ook binnen de tentamencursus de beginselen van een eerlijk proces en correcte beoordeling moeten worden nageleefd. Studenten hebben recht op een objectieve en navolgbare motivering van de beoordeling; schendingen van beoordelingsprincipes kunnen desgewenst via een formeel bezwaar bij de examencommissie of de opleidingsdirecteur worden aangekaart.
Hoe dient te worden omgegaan met auteursrechtelijk beschermde opdrachten en modelantwoorden?
De in de tentamencursus gebruikte casusposities en modeloplossingen vallen vaak onder het auteursrecht (§ 2 lid 1 nr. 1, 2 UrhG), daar zij als literaire werken of wetenschappelijke teksten beschermd kunnen zijn. Vermenigvuldiging, verdere verspreiding of publicatie – bijvoorbeeld online of commercieel – is verboden zonder toestemming van de rechthebbenden. Studenten mogen het materiaal meestal voor persoonlijk gebruik benutten. Universiteiten of docenten treden veelal op als rechthebbenden en regelen het gebruik via interne richtlijnen.
Welke privacyvoorschriften zijn van toepassing bij verwerking van tentamengegevens?
Het verzamelen, opslaan en evalueren van persoonsgegevens in de context van een tentamencursus is onderworpen aan de strikte eisen van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de regionale privacywetgeving. Hierbij hoort met name de plicht tot informatievoorziening aan de betrokken studenten over aard en omvang van de gegevensverwerking, het waarborgen van vertrouwelijkheid en integriteit van gegevens en het recht op inzage, correctie of verwijdering van eigen gegevens. De uitgegeven cijfers, prestatieopmerkingen en beoordelingen mogen alleen toegankelijk zijn voor bevoegde personen (zoals correctoren en examenbureaus); verstrekking aan derden is verboden.
Bestaan er wettelijke regels voor archivering en bewaartermijn van tentamens?
Het bewaren en archiveren van tentamens uit de tentamencursus gebeurt op basis van hogeronderwijstechnische voorschriften en algemene regelgeving voor documentbeheer in het hoger onderwijs. De gebruikelijke bewaartermijn bedraagt – afhankelijk van deelstaat en interne regelgeving – tussen één en vijf jaar. Na afloop van deze termijn dienen de stukken conform de privacywetgeving vernietigd te worden. Studenten hebben gedurende de bewaartermijn recht op inzage in hun tentamens. Deze termijnen zijn met name van belang ter bescherming tegen latere beoordelingsherzieningen of examenberoepen.