Schriftelijke tentamens in het 2e examen
Begrip en betekenis
De schriftelijke tentamens in het 2e examen, ook wel bekend als assessorexamen of tweede staatsexamen, vormen een centraal onderdeel van het tweede juridische staatsexamen in Duitsland. Ze zijn, naast het mondeling examen, een van de twee hoofdcomponenten van de examinatorische procedure voor het verkrijgen van de bevoegdheid tot het rechterschap en zijn een vereiste voor de toelating tot talrijke juridische beroepen. De schriftelijke prestaties dienen om vast te stellen in hoeverre de examenkandidaten beschikken over de voor de uitoefening van een gekwalificeerde juridische functie vereiste kennis, vaardigheden en competenties.
Juridische grondslagen
Wettelijke bepalingen
De uitvoering en opzet van de schriftelijke tentamens in het 2e examen zijn geregeld in de Duitse Richtergesetz (DRiG), in de respectieve juridische opleidingswetten van de deelstaten (JAG), alsmede in de bijbehorende verordeningen betreffende het examenwezen. Het volgende overzicht geeft exemplarisch de randvoorwaarden weer die in de afzonderlijke deelstaten overeenkomsten vertonen, maar in detail kunnen afwijken.
Doel en functie
De schriftelijke tentamens hebben tot doel het vermogen aan te tonen om zelfstandig omvangrijke, praktijkgerichte casussen uit verschillende rechtsgebieden te behandelen. Naast de vakinhoudelijke juistheid wordt met name de methodische aanpak, de praktische uitvoerbaarheid van de oplossingen en de inachtneming van procedurele vereisten beoordeeld.
Opbouw en verloop
Aantal en verdeling van de tentamens
Afhankelijk van de deelstaat varieert het aantal te maken tentamens in het tweede juridische staatsexamen. Meestal dienen acht tot tien tentamens binnen een vastgestelde periode (meestal twee weken) te worden gemaakt. Inhoudelijk zijn ze doorgaans als volgt verdeeld over de rechtsgebieden:
- Civiel recht: ongeveer vier tot vijf tentamens,
- Strafrecht: één tot twee tentamens,
- Bestuursrecht: twee tot drie tentamens,
- Keuzevak: één tentamen, afhankelijk van de gekozen specialisatie.
Vorm en omvang
De tentamens bestaan overwegend uit volledige ontwerpen van rechterlijke beslissingen, vonnissen, beschikkingen, dagvaardingen of aanklachten. De duur bedraagt meestal vijf tot acht uur verwerkingstijd per tentamen. De uitwerking vereist een casusgerichte oplossing op basis van een uitgebreide casusbeschrijving, die procedurele en materieelrechtelijke problemen bevat.
Examenlocaties en uitvoering
Het maken van de tentamens vindt plaats onder toezicht in geselecteerde examenruimten, waarbij het gebruik van hulpmiddelen (in de vorm van toegestane wetteksten en commentaren zonder aantekeningen) wordt geregeld volgens de bepalingen van de desbetreffende deelstaat. Het examen toezicht ziet toe op de naleving van het examenreglement, met name op gelijke kansen en onpartijdigheid.
Beoordelingsmaatstaf en correctie
Beoordelingscriteria
De beoordeling van de schriftelijke prestaties geschiedt aan de hand van een vastgelegd beoordelingssysteem dat landelijk grotendeels uniform is. Doorslaggevende criteria zijn:
- Inhoudelijke juistheid van de oplossing,
- Volledigheid van de uitwerking,
- Systematisch en methodisch beargumenteren,
- Juridisch uitdrukkingsvermogen,
- Praktische uitvoerbaarheid,
- Formele juistheid en structuur.
De nadruk ligt op een praktijkgerichte oplossing en de juiste weging van juridische knelpunten, met inachtneming van de gevonden argumentatielijnen.
Correctieprocedure
De tentamens worden doorgaans door twee onafhankelijke correctoren beoordeeld en gecorrigeerd. Bij aanzienlijke puntenverschillen moet een derde corrector worden ingeschakeld. De beoordeling vindt plaats met punten volgens het 18-punten-systeem, waarbij een minimumaantal punten vereist is om te slagen voor het schriftelijke examen.
Rechtsmiddelen en examengeschillen
Tegen de beoordeling van de schriftelijke prestaties bestaan, overeenkomstig de bestuursprocesordening (VwGO), juridische beschermingsmogelijkheden. Een bezwaar of een klacht kan met name worden gebaseerd op beoordelingsfouten, procedurele fouten of andere rechtsrelevante gebreken. De rechterlijke toetsing is echter beperkt tot beoordelingsfouten die buiten de examinatorische beoordelingsvrijheid vallen.
Betekenis in de examenprocedure
De resultaten van de schriftelijke tentamens hebben binnen het tweede juridische staatsexamen een bijzonder groot gewicht. Zij bepalen een groot deel van het eindcijfer en zijn bovendien een vereiste voor toelating tot het mondeling examen. Het niet slagen voor het schriftelijk examen leidt meestal tot uitsluiting van verdere deelname aan het examen.
Voorbereiding en relevantie voor de loopbaan
De voorbereiding op de schriftelijke tentamens is van bijzonder belang, aangezien in het 2e staatsexamen het vermogen tot praktijkbeoefening als advocaat, rechter of bestuursambtenaar wordt getoetst. Het succesvol afronden is niet alleen een vereiste voor inschrijving in de, door de deelstaten beheerde, lijsten van tot rechtspleging bevoegden, maar ook voor toegang tot talrijke juridische beroepen in Duitsland.
Let op: De concrete vormgeving en vereisten kunnen per deelstaat afwijken. Voor bindende informatie gelden de desbetreffende wettelijke bepalingen van de deelstaat en de bekendmakingen van de bevoegde exameninstanties.
Veelgestelde vragen
Welke juridische randvoorwaarden gelden er voor de uitvoering van schriftelijke tentamens in het 2e staatsexamen?
De uitvoering van schriftelijke tentamens in het 2e staatsexamen is onderworpen aan strikte wettelijke bepalingen, die voornamelijk voortvloeien uit de desbetreffende Landesjustizprüfungsordnung (LJPA), de juridische opleidingswetten van de deelstaten en de algemene administratieve voorschriften. Deze regelingen bevatten onder meer bepalingen over het aantal en het type tentamens, de duur ervan, het toezicht, de toegang en uitsluitingsgronden, toegestane hulpmiddelen en de omgang met fraude. De toelating tot het examen, de eisen aan de examenlocatie en de voorwaarden (bijv. toegankelijkheid, verlenging van de tijd wegens nadeelcompensatie), evenals termijnen voor het maken of de mogelijkheid tot herhaling, zijn expliciet geregeld en kunnen regelmatig door de rechter worden getoetst. Daarnaast zijn er wettelijk gewaarborgde regelingen ter bescherming van persoonsgegevens en voor de anonimisering van de examens.
Welke rechten hebben examenkandidaten met betrekking tot nadeelcompensatie bij de schriftelijke tentamens?
Examenkandidaten hebben krachtens de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AGG) en vergelijkbare bepalingen in de respectieve juridische opleidingswetten een wettelijk recht op een passende nadeelcompensatie wanneer zij lichamelijk of gezondheidsgerelateerd beperkt zijn. Hieronder vallen met name verlengingen van de verwerkingstijd, technische hulpmiddelen of individuele zitplaatsen. De aanvraag moet tijdig en met de benodigde bewijsstukken worden ingediend. Over de toekenning beslist de examencommissie naar eigen goeddunken, waarbij de maatregel geschikt, noodzakelijk en passend dient te zijn om het nadeel te compenseren, zonder de examennormen aan te tasten. Beslissingen hierover kunnen juridisch – ook in kort geding – worden getoetst.
Hoe is de rechtsgang geregeld bij fraude of verstoringen tijdens de tentamens?
De aanpak bij fraude of verstoringen komt voort uit de toepasselijke examenreglementen en uit de algemene bestuursrechtelijke bepalingen. Kandidaten die frauderen of het examen verstoren, kunnen van verdere deelname worden uitgesloten. Het werk kan, afhankelijk van de ernst van de overtreding, geheel of gedeeltelijk met nul punten worden beoordeeld. De uitsluiting of annulering van een examenprestatie is een belastend bestuursbesluit, waartegen rechtsmiddelen zoals bezwaar of beroep openstaan. De examencommissie moet het besluit gedetailleerd motiveren en de kandidaat het recht op hoor en wederhoor geven.
Met welke juridische aspecten moet rekening worden gehouden bij de beoordeling en correctie van de schriftelijke tentamens?
De beoordeling van de tentamens moet plaatsvinden op basis van objectieve, transparante en controleerbare criteria, die voortvloeien uit de opleidingsverordeningen van de deelstaat en de relevante jurisprudentie. De correctoren zijn verplicht hun beoordeling te motiveren en binnen het geëigende verwachtingspatroon te blijven. Onverantwoorde beoordelingsafwijkingen, beoordelingsfouten of procedurele gebreken (zoals bijvoorbeeld partijdigheid van een beoordelaar) zijn juridisch aanvechtbaar. Kandidaten hebben recht op inzage in het dossier om eventuele beoordelingsfouten te controleren, en desgewenst het recht om bezwaar te maken of een bestuursrechtelijk beroep in te stellen.
Welke bewaartermijnen en voorschriften inzake gegevensbescherming gelden voor tentamens?
Voor de bewaring en verwerking van tentamens en persoonsgegevens van kandidaten gelden, op grond van de archiverings- en privacywetgeving van de deelstaat en de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), strenge voorschriften. De examenstukken moeten gedurende een bepaalde, meestal in de desbetreffende examenreglementen vastgelegde periode (vaak tussen 3 en 5 jaar) worden bewaard. Gedurende deze periode heeft de kandidaat recht op inzage, tenzij er geldige uitsluitingsgronden zijn. Na afloop van deze periode moeten de documenten op correcte en privacyconforme wijze worden vernietigd.
Welke regelingen gelden voor de toelating tot de schriftelijke tentamens?
De toelating tot de schriftelijke tentamens is geregeld in de juridische opleidingswetten van de deelstaten en in de Landesjustizprüfungsordnungen. Voorwaarde is doorgaans het correct afronden van de juridische voorbereidingsdienst en het tijdig en op de juiste wijze indienen van alle aanmeldingsdocumenten. De examencommissie controleert bovendien of er redenen van verzuim of verhindering zijn, zoals ziekte (met medische verklaring) of zwangerschapsverlof, die het recht geven op toelating of het uitstellen van het examen. Beslissingen over de toelating zijn bestuursbesluiten en kunnen juridisch worden getoetst.