Algemene informatie over het referendariaat met kind
Het referendariaat met kind vormt een bijzondere uitdaging voor aankomende leraren of ambtenaren in opleiding, omdat het zowel de vakinhoudelijke opleiding als de verenigbaarheid van gezin en beroep betreft. De term verwijst naar de voorbereidende dienst binnen het betreffende beroepsveld, die na het afronden van een universitaire studie als wettelijk geregelde praktische opleidingsfase wordt doorlopen. Centraal staat hierbij de juridische uitwerking van de voorwaarden waaronder referendariaten met kind hun opleiding kunnen organiseren en afronden.
Juridisch kader van het referendariaat in Duitsland
Wettelijke grondslagen
Het referendariaat in Duitsland wordt in het onderwijs geregeld door de betreffende ambtenarenwet van de deelstaat en de opleidings- en examenregelingen van de deelstaten. Voor het juridisch referendariaat geldt de Duitse rechterwet (DRiG) en aanvullende deelstaatwetten. Belangrijke juridische grondslagen zijn ook te vinden in de federale ambtenarenwet (BBG), de federale wet op ouderschapsverlof en -toeslag (BEEG), de zwangerschapsbeschermingswet (MuSchG), de federale vakantiewet (BUrlG), de algemene gelijke behandelingswet en het sociaal wetboek (SGB).
Regelingen met betrekking tot gezin en zorgtaken
Referendarissen hebben in principe recht op gelijke behandeling en gelijke kansen. Het recht op de combinatie van gezin en opleiding is door verschillende wetten en verordeningen geborgd. Er bestaat bijzondere bescherming voor zwangere, zogende en ouders met zorgtaken.
Referendariaat en ouderschap
Zwangerschapsbescherming in het referendariaat
Referendarissen vallen onder de zwangerschapsbeschermingswet. Dat betekent dat vanaf het moment van melding van de zwangerschap bepaalde beschermende regels gelden. Daartoe behoren onder andere een werkverbod zes weken voor en acht weken na de bevalling (bij vroeg- of meerlinggeboorten twaalf weken na de bevalling), het verbod op overwerk, beperkingen aan de arbeidstijd en bijzondere voorwaarden op de werkplek. Gedurende de zwangerschapsbeschermingsperiodes wordt de opleidingsperiode doorgaans onderbroken en op een later tijdstip voortgezet. Er is voorzien in compenserende regelingen voor nadelen met betrekking tot examens en opleidingsverplichtingen.
Gevolgen voor de verlenging van het referendariaat
Tijdvakken van zwangerschapsbescherming worden in principe niet meegeteld bij het referendariaat, zodat geen benadeling ontstaat. De opleidingsduur wordt dienovereenkomstig verlengd.
Ouderschapsverlof in het referendariaat
Recht en aanvraagprocedure
Referendarissen kunnen op grond van het BEEG ouderschapsverlof aanvragen. Het recht bestaat in principe ongeacht of er een dienstverband is als ambtenaar onder voorbehoud of een publiekrechtelijke opleidingsrelatie. De aanvraag moet schriftelijk worden ingediend, met inachtneming van de wettelijke termijn (minimaal zeven weken voor aanvang van het ouderschapsverlof). Tijdens het ouderschapsverlof wordt de opleiding gepauzeerd en na afloop dienovereenkomstig verlengd.
Deeltijd tijdens het ouderschapsverlof
Het is mogelijk om ouderschapsverlof te combineren met een deeltijdbaan, mits dit dienstmatig mogelijk is en de opleiding gewaarborgd blijft. De betreffende opleidingsinstantie beslist op basis van individuele beoordeling over de deeltijdmogelijkheden, met afweging van dienstbelangen en opleidingsnoodzaak.
Ouderschapsuitkering en financiële voorzieningen
Tijdens het ouderschapsverlof kan ouderschapsuitkering worden aangevraagd. De hoogte daarvan is gebaseerd op het gemiddelde inkomen van de laatste twaalf maanden voor de geboorte, meestal dus op de uitbetaalde onderhoudstoelage of het basisbedrag voor kandidaten. De vergoedingen tijdens het referendariaat zijn doorgaans lager dan het salaris van een vast aangestelde ambtenaar, wat van invloed is op de hoogte van de ouderschapsuitkering.
Bijzonder verlof en vrijstellingen vanwege zorg
Naast ouderschapsverlof bestaat de mogelijkheid om bijzonder verlof om familiale redenen aan te vragen. De voorwaarden daarvoor zijn geregeld in het ambtenarenrecht en het betreffende deelstaatsrecht. Kortdurende vrijstellingen zijn bijvoorbeeld mogelijk bij ziekte van een kind (§ 45 SGB V) of om andere redenen binnen het familierecht.
Bijzondere examenregelingen en compenserende maatregelen
Compenserende maatregelen voor referendarissen met kind
Referendarissen met kind hebben recht op een passende compenserende maatregel. Dit betekent dat bijzondere lasten door zwangerschap, zwangerschapsbescherming, ouderschap of zorgtaken bij de organisatie van de opleiding en de examens in aanmerking worden genomen. Dergelijke aanvragen kunnen bij de exameninstantie worden ingediend. Voorbeelden van compenserende maatregelen zijn: verlenging van de examentijd, verplaatsing van examendata, pauzes voor borstvoeding of aanpassing van opleidingsonderdelen.
Examentijden en kinderopvang
Examentijden dienen voor zover mogelijk te worden aangepast aan de gezinssituatie. Alleen in uitzonderingsgevallen bestaat echter het recht op verplaatsing als zonder aanpassing sprake zou zijn van een onredelijke belasting. Pauzes voor borstvoeding en het meenemen van een begeleider zijn in veel examenreglementen voorzien.
Deeltijdopleiding in het referendariaat
Mogelijkheid en juridische voorwaarden
In de meeste deelstaten is het mogelijk het referendariaat in deeltijd te volgen, met name bij de zorg voor minderjarige kinderen onder 18 jaar. De aanvraag wordt ingediend bij de betreffende instantie. De duur van het deeltijdreferendariaat wordt verlengd in verhouding tot de vermindering van de werkuren, waarbij de totale belasting evenredig over de verlengde opleidingsperiode wordt verdeeld.
Gevolgen voor opleiding en vergoedingen
De deeltijdstatus heeft gevolgen voor het opleidingsplan, de hoogte van de opleidingsvergoedingen en eventuele toelagen en pensioenrechten. De details van de betaling zijn geregeld in de betreffende opleidingsverordeningen en voorschriften van de deelstaten.
Gelijke behandeling en bescherming tegen discriminatie
Juridische bescherming tegen discriminatie
Referendarissen met kind zijn op grond van de algemene gelijke behandelingswet beschermd tegen benadeling vanwege ouderschap. Discriminatie bij selectie, indiensttreding, opleiding of examens is verboden. In geval van benadeling bestaat er recht op correctie en vergoeding.
Praktische tips en adviesmogelijkheden
Gangbare aanspreekpunten
Voor vragen en aanvragen met betrekking tot het referendariaat met kind kunnen betrokkenen zich wenden tot de bevoegde personeelsafdelingen, gelijkstellingsfunctionarissen, diensthoofden of officiële adviesdiensten van de betreffende deelstaat. In veel deelstaten bieden speciale programma’s en netwerken hulp bij het combineren van gezin en voorbereidingsdienst.
Literatuur en rechtsbronnen
Voor nadere informatie kunnen met name de volgende wettelijke regelingen worden geraadpleegd:
- Wet op ouderschapsverlof en -toeslag (BEEG)
- Zwangerschapsbeschermingswet (MuSchG)
- Duitse rechterwet (DRiG) respectievelijk relevante deelstaatsbepalingen
- Deelstaatambtenarenwetgeving (BeamtStG, LBG)
- Opleidings- en examenreglementen van de deelstaten
- Algemene gelijke behandelingswet (AGG)
- Federale vakantiewet (BUrlG)
- Sociaal wetboek (SGB V, VI, IX enz.)
Conclusie
Het referendariaat met kind is wettelijk ruim geregeld en biedt dankzij zwangerschapsbescherming, ouderschapsverlof, ouderschapsuitkering, compenserende maatregelen en deeltijdmogelijkheden diverse opties ter bevordering van een betere combinatie van gezin en opleiding. Desondanks kunnen er per deelstaat en opleidingsrichting individuele regelingen of afwijkingen bestaan. Vroege informatie-inwinning en het tijdig indienen van aanvragen bij de bevoegde instantie wordt aanbevolen om de voorbereidende dienst optimaal op de gezinssituatie af te stemmen.
Veelgestelde vragen
Welke wettelijke mogelijkheden bestaan voor het aanvragen van deeltijd in het referendariaat met kind?
Ouders die tijdens hun juridisch referendariaat één of meerdere kinderen verzorgen, kunnen onder bepaalde voorwaarden deeltijd aanvragen. De juridische basis hiervoor ligt in het betreffende opleidings- en examenreglement voor juristen van de deelstaat, vaak aangevuld met algemene bestuursvoorschriften of speciale ambtenarenregelingen. Voorwaarde is doorgaans het bestaan van een gerechtvaardigd belang, zoals de verzorging en opvoeding van een kind onder twaalf jaar of van een gehandicapt kind (§ 48a BeamtStG, § 64 BBG). De aanvraag dient schriftelijk te gebeuren, met bijvoeging van de relevante bewijzen (geboorteakte, eventueel medisch attest). In de regel wordt het aantal wekelijkse uren tot maximaal 50% verminderd, waarbij een minimale opleidingsduur in acht moet worden genomen. Deeltijd in het referendariaat leidt tot een verlenging van de opleidingsduur, in principe met de periode van de opgenomen vrijstelling. De uiteindelijke beslissing wordt genomen door de opleidingsinstantie, rekening houdend met het belang van het kind en de dienstinteresses. Er bestaat niet per definitie recht op deeltijd; dit ligt doorgaans binnen de beoordelingsvrijheid van de instantie. Rechtsmiddelen zoals bezwaar of beroep zijn mogelijk bij afwijzing.
Hoe zijn zwangerschapsbescherming, ouderschapsverlof en ouderschapsuitkering tijdens het referendariaat juridisch geregeld?
De wettelijke regelingen omtrent zwangerschapsbescherming, ouderschapsverlof en ouderschapsuitkering zijn in principe ook van toepassing op juridisch referendarissen, aangezien zij een publiekrechtelijk opleidingsverband hebben dat op ambtelijke rechten gebaseerd is. De zwangerschapsbescherming volgens de zwangerschapsbeschermingswet (MuSchG) bepaalt dat rondom de geboorte beschermingsperioden gelden (gewoonlijk 6 weken voor en 8 weken na de geboorte), waarin een werkverbod geldt en vrouwelijke referendarissen recht hebben op doorbetaling van de onderhoudstoelage. Voor ouderschapsverlof gelden §§ 3 en 6 van de wet op ouderschapsverlof en -toeslag (BEEG) en de relevante deelstaatvoorschriften: referendarissen kunnen tot drie jaar ouderschapsverlof aanvragen, waarbij de aanvraag schriftelijk en tijdig moet worden ingediend. Tijdens ouderschapsverlof wordt de opleidingsrelatie in beginsel gepauzeerd, en bestaat er geen aanspraak op onderhoudstoelage. Ouderschapsuitkering wordt bepaald volgens de algemene wettelijke regels, waarbij de onderhoudstoelage als inkomen wordt gerekend. De opleidingsduur wordt verlengd met de termijn van het daadwerkelijk opgenomen ouderschapsverlof.
Is er een wettelijk recht op verlof bij ziekte van het kind tijdens het referendariaat?
Voor juridisch referendarissen bestaat – afhankelijk van de deelstaat – een recht op verlof voor de zorg van een ziek kind, doorgaans conform § 45 SGB V (kinderziektegeld). Omdat referendarissen vaak ambtenaar onder voorbehoud of in een publiekrechtelijke opleidingsrelatie zijn, gelden voor hen doorgaans de ambtenarenregels voor bijzonder verlof of vergelijkbare regelingen. Doorgaans geldt per ouder en kind een recht op maximaal tien werkdagen verlof per jaar (voor alleenstaande ouders tot twintig dagen), maar in totaal niet meer dan 25 dagen per ouder en per jaar. Het verlof moet met een medisch attest worden aangetoond; de opleidingsinstantie moet direct worden geïnformeerd. Vaak wordt tijdens deze periode de onderhoudstoelage doorbetaald, voorzover de disciplinerichtlijnen van de deelstaat dit toelaten. Voor details gelden de betreffende bestuursvoorschriften en het bevoegde justitieel examenbureau van de deelstaat.
In hoeverre worden opvoedingstijden van kinderen meegeteld voor de wachttijd op het tweede staatsexamen rechten?
De opvoeding van een eigen kind tot het derde levensjaar kan volgens de geldende voorschriften voor wachttijdverkorting (wachttijdregelingen van het betreffende opleidingsreglement voor juristen) meetellen bij de wachttijd voor het hertoetsingsrecht (verbeterpoging) of de wachttijd tussen examens. Afhankelijk van het betreffende deelstaatsrecht worden deze periodes vaak als meetellende periodes aangemerkt, zodat het mogelijk is de wachttijd te verschuiven respectievelijk te verkorten in geval van niet-toelating of ter bescherming van een verbeterpoging. Bewijs van de daadwerkelijke zorgperiode via geboorteakte en geloofwaardige verklaring van de zelfstandige verzorging is vereist. De toekenning gebeurt na indiening van een aanvraag, waarover de exameninstantie beslist. Vroegtijdig advies wordt aanbevolen, omdat de voorschriften per deelstaat kunnen verschillen.
Bestaat er tijdens het referendariaat met kind recht op bijzondere beschermingsperiodes, rustpauzes of flexibele opleidingsuren?
De zwangerschapsbeschermingswet garandeert zwangere referendarissen en jonge moeders bijzondere beschermingsperiodes en recht op rustpauzes, bijvoorbeeld 6 weken voor en 8 dan wel 12 weken na de bevalling, alsmede extra pauzes en het recht om bepaalde taken niet uit te voeren (§§ 3-8 MuSchG). Kort borstvoeding geven tijdens werktijd en verlof voor afspraken bij de overheid zijn toegestaan. Voor vaders respectievelijk verzorgende ouders voorziet de arbeidstijdenwet weliswaar niet uitdrukkelijk in flexibele opleidingen, maar kan, met een gerechtvaardigd belang zoals kinderzorg, toch deeltijd of flexibele planning binnen de dienstmogelijkheden worden aangevraagd. De bevoegde instantie beoordeelt dit met het oog op het belang van het kind en de organisatorische mogelijkheden. De vorm en duur van pauzes en flexibilisering zijn altijd gebonden aan het betreffende deelstaatsrecht en de opleidingsregeling.
Welke compenserende maatregelen of bijzondere regels zijn er voor referendarissen met kind bij examens?
Ouders die aantoonbaar extra worden belast door de zorg voor kinderen tijdens de juridische voorbereidende dienst, kunnen onder bepaalde voorwaarden aanspraak maken op compenserende maatregelen volgens § 9 JAG of vergelijkbare deelstaatsregelingen. Dit omvat bijvoorbeeld extra tijd bij tentamens, de mogelijkheid tot een aparte ruimte voor borstvoeding of verzorging, verplaatsing van examendata of aangepaste examenvormen. Voorwaarde is een tijdige, voldoende gemotiveerde aanvraag met medische of relevante zorgbewijzen. De beslissing hierover ligt bij de exameninstantie; recht op compensatie bestaat alleen bij correcte onderbouwing en voor zover de maatregel passend en noodzakelijk is zonder ongeoorloofd voordeel te geven. Een afwijzing kan binnen de daarvoor geldende termijnen worden aangevochten.
Welke wettelijke regelingen zijn er voor onderhoudstoelage tijdens zwangerschap, zwangerschapsbescherming of ouderschapsverlof?
Het toekennen van onderhoudstoelage tijdens zwangerschapsbescherming en zwangerschap is wettelijk geregeld in de relevante opleidingsreglementen voor juristen en bijbehorende aanvullende bepalingen (bijv. § 5 JAG NRW, MuSchG). Tijdens de zwangerschapsbeschermingsperiodes ontvangen vrouwelijke referendarissen doorgaans volledig hun maandelijkse onderhoudstoelage; er geldt een zogenoemd benadelingverbod. Tijdens goedgekeurd ouderschapsverlof vervalt echter doorgaans het recht op onderhoudstoelage, aangezien de opleidingsrelatie dan wordt onderbroken. In individuele gevallen kan de bevoegde deelstaatsinstantie aanvullende regelingen treffen, zoals betalingen in bijzondere noodsituaties. Verder dient te worden gelet op het feit dat ouderschapsuitkering waar nodig wordt verrekend en dat de arbeidsrelatie na afloop van ouderschapsverlof automatisch wordt voortgezet zonder dat een nieuwe sollicitatie nodig is. Schriftelijke aanvraag en bewijzen zijn essentieel.