Referendariaat en zorg voor naasten: Juridische kaders
Het referendariaat vormt een belangrijk onderdeel van de opleiding van leerkrachten of juristen in Duitsland. Tegelijkertijd staan veel referendarissen voor de uitdaging om nauw verwante familieleden te verzorgen. Deze leefsituatie roept veel juridische vragen op, aangezien het referendariaat, met name in de openbare dienst, aan bijzondere regels is gebonden. Het volgende artikel belicht uitgebreid de wettelijke en bestuursrechtelijke kaders voor de verenigbaarheid van het referendariaat en de zorg voor naasten.
Juridische basis van het referendariaat
Begrip en uitwerking
Het referendariaat is de praktische voorbereidingsdienst na afronding van een universitaire studie, in het bijzonder voor toekomstige leerkrachten (onderwijsreferendariaat) en voor degenen die geslaagd zijn voor het eerste juridische staatsexamen. Juridische basis vormen de betreffende deelstatelijke wetten en verordeningen, bijvoorbeeld de wetten op de juridische opleiding van de deelstaten of de wetten op de lerarenopleiding.
Status van referendarissen
Referendarissen hebben een publiekrechtelijke opleidingsrelatie. Zij zijn veelal aangesteld als ambtenaren in tijdelijke dienst, in zeldzame gevallen als werknemers in overheidsdienst. Dit heeft invloed op hun rechten en plichten met betrekking tot privéomstandigheden, zoals de zorg voor naasten.
Juridisch begrip van zorg voor naasten
Definitie ‘zorg voor naasten’
Onder ‘zorg voor naasten’ wordt verstaan: de ondersteuning, begeleiding en verzorging van hulpbehoevende, nauwe familieleden. De wettelijke basis voor het zorgbegrip is met name te vinden in het Sozialgesetzbuch (SGB XI), waaronder ook thuiszorg valt.
Begrip ‘nauwe familieleden’
Het Pflegezeitgesetz (PflegeZG) en het Familienpflegezeitgesetz (FPfZG) definiëren ‘nauwe familieleden’ breed. Daaronder vallen met name ouders, kinderen, echtgenoten en geregistreerde partners, schoonouders en kleinkinderen (§ 7 lid 3 PflegeZG).
Verenigbaarheid van referendariaat en gezinszorg – Wettelijke regelingen
Recht op verlof volgens het Pflegezeitgesetz
Het Pflegezeitgesetz biedt werknemers in principe de mogelijkheid om verlof op te nemen voor de zorg van nauwe familieleden. De kernpunten zijn:
- Kortdurende arbeidsverhindering: Tot tien dagen verlof bij acute zorgsituatie (§ 2 PflegeZG).
- Langdurige zorgverlof: Tot zes maanden volledig of gedeeltelijk verlof volgens § 3 PflegeZG.
Voor referendarissen met ambtenarenstatus gelden de voorschriften overeenkomstig, voor zover er geen bijzondere wettelijke regelingen zijn. Veel deelstaten hebben ambtenarenrechtelijke voorschriften die verlof en deeltijd voor zorgtaken mogelijk maken.
Eisen aan de aanvraag
Verlofaanvragen op grond van de zorgwetten moeten tijdig en schriftelijk bij de werkgever of opleidingsverantwoordelijke worden ingediend. Vaak is een bewijs van de zorgbehoefte van de naaste vereist.
Loon- en bezoldigingsdoorbetaling
Tijdens het tiental verlofdagen bij een acute zorgsituatie voorziet het PflegeZG voor werknemers in loondoorbetaling. Referendarissen met een publiekrechtelijke opleidingsrelatie ontvangen doorgaans hun aanstellingsvergoeding, tenzij afwijkende ambtenarenrechtelijke voorschriften gelden.
Familienpflegezeitgesetz en deeltijdmodellen
Het Familienpflegezeitgesetz biedt aanvullend de mogelijkheid van langdurig deeltijdwerk (vermindering van het aantal werkuren tot minimaal 15 uur per week) voor maximaal 24 maanden (§ 2 FPfZG). Kandidaat-ambtenaren kunnen een aanvraag indienen voor deeltijd binnen de geldende ambtenaren- of personeelsrechtelijke voorschriften.
Gevolgen voor het referendariaat
Bij vermindering van het aantal werkuren wordt het referendariaat dienovereenkomstig verlengd. De concrete invulling (bv. duur, omvang en modaliteiten van deeltijdarbeid) is afhankelijk van de regels in de betreffende deelstaat en de individuele bepalingen van de opleidingsinstelling.
Ondersteuningsgeld voor zorg als loondervingsuitkering
Tijdens de kortdurende arbeidsverhindering hebben werknemers recht op Pflegeunterstützungsgeld (§ 44a SGB XI). Voor referendarissen moet worden nagegaan of er een overeenkomstige uitkering – vergelijkbaar met een loondervingsuitkering – wordt toegekend door de werkgever of opleidingsinstelling. De aanspraak kan voortvloeien uit bijzondere regels van de deelstaat.
Bijzondere regelingen voor ambtenaren in tijdelijke dienst
Verlof en deeltijd om familiale redenen
In veel deelstaten hebben ambtenaren in tijdelijke dienst recht op verlof of deeltijdarbeid om familiale redenen, waaronder de zorg voor naasten (bijv. § 75 LBG NRW). De mogelijkheden omvatten:
- Volledig verlof: Tot enkele maanden bij zorgbehoefte van een naaste.
- Deeltijd tijdens de opleiding: Vermindering van de opleidingsuren met een overeenkomstige verlenging van het referendariaat.
- Onderbreking of herhaling: In uitzonderingsgevallen kan een onderbreking of het inhalen van gemiste opleidingsdelen aangevraagd worden.
Gevolgen voor salaris en vergoedingen
Gedurende een volledig verlof bestaat meestal geen recht op aanstellingsvergoeding. Aanspraken op vergoedingen kunnen behouden blijven, zolang geen volledige uitdiensttreding plaatsvindt.
Wederzijdse werking met (arbeids)overeenkomstelijke regelingen
Niet alle referendarissen zijn ambtenaren. Als er sprake is van een arbeidsrelatie, gelden de voorschriften van het PflegeZG, FPfZG en andere arbeidsrechtelijke bepalingen volledig. Relevant is de juridische vorm van het dienstverband, met name met betrekking tot ontslagbescherming en het recht op terugkeer na de zorgperiode.
Juridische gevolgen en praktische aanwijzingen
Getuigschriften en voortgang van de opleiding
Bij langere onderbrekingen van het referendariaat kunnen er vertragingen optreden bij het afronden van de opleiding. De dienstinstanties of examencommissies zijn verplicht rekening te houden met de combinatie van familiegerichte zorg en opleiding. Benadeling in het getuigschrift of de beoordeling van de praktische prestaties moet in de regel worden uitgesloten.
Ontslagbescherming en verbod op discriminatie
Het Pflegezeitgesetz en het Familienpflegezeitgesetz bevatten bijzondere beschermingsbepalingen. Tijdens het zorgverlof of familieverlof is een reguliere opzegging in principe ongeldig (§ 5 PflegeZG, § 9 FPfZG).
Gegevensbescherming en geheimhoudingsplichten
Aanvragen voor verlof of deeltijd wegens zorg voor een naaste zijn onderworpen aan de eisen van de gegevensbescherming. Gegevens over zorgbehoefte en de gezondheid van de betreffende familieleden mogen uitsluitend verwerkt worden voor de wettelijke uitvoering van het verlof.
Rechtspraak en bestuurlijke aanwijzingen
In verschillende gevallen hebben rechtbanken en bestuursinstanties benadrukt dat het referendariaat zo gezinsvriendelijk mogelijk moet worden vormgegeven, mits er gerechtvaardigde zorgredenen zijn. De invulling verschilt echter per rechtsgebied, deelstaat en werkgever.
Conclusie
De juridische kaders voor de verenigbaarheid van referendariaat en de zorg voor een naaste zijn uitgebreid en veelzijdig. Zowel het Pflegezeitgesetz als het Familienpflegezeitgesetz creëren belangrijke standaarden, maar ambtenaren in tijdelijke dienst en referendarissen in loondienst moeten daarnaast rekening houden met deelstatelijke en dienstrechtelijke bepalingen. Een tijdige aanvraag, zorgvuldige documentatie en kennis van de eigen rechten maken een betere balans tussen opleiding en familiale verantwoordelijkheid mogelijk.
Veelgestelde vragen
Kan een referendaris tijdens de juridische opleiding verlof aanvragen om een naaste te verzorgen?
Referendarissen hebben volgens de deelstatelijke voorschriften, die vaak op het federale recht zijn gebaseerd, in principe de mogelijkheid om wegens familie-omstandigheden, zoals de zorg voor een naaste, verlof aan te vragen. Van groot belang zijn hier vooral het Pflegezeitgesetz (PflegeZG) en het Familienpflegezeitgesetz (FPfZG). De regelingen verschillen per deelstaat, omdat de invulling van het juridische referendariaat tot de deelstaatbevoegdheid behoort. Vaak wordt onbetaald verlof voor de duur van de zorg, tot maximaal zes maanden, toegekend. De aanvraag moet doorgaans met passende bewijsstukken (medisch rapport, bewijs van zorggraad, bewijs van familieband) tijdig bij het verantwoordelijke referendariaatsbureau worden ingediend. Tijdens het verlof bestaat geen recht op onderhoudsbijdrage. Verder dient men rekening te houden met het feit dat het referendariaat met de duur van het verlof verlengd wordt en alle opleidingsonderdelen moeten worden ingehaald. Er bestaat alleen recht op verlof binnen het wettelijk bepaalde kader; details zijn terug te vinden in het betreffende deelstatelijke recht en de administratieve voorschriften.
Welke rechten heeft een referendaris met betrekking tot deeltijd bij de zorg voor naasten?
In de meeste deelstaten kunnen juridische referendarissen na een succesvolle aanvraag het referendariaat in deeltijd volgen, mits er sprake is van een geldige reden zoals de zorg voor een naaste. De relevante bepalingen zijn gebaseerd op § 2 lid 3 JAG van de betreffende deelstaat en vaak op de federale gelijkstellingswet. Deeltijd kan plaatsvinden door vermindering van het aantal werkuren per week of door verlenging van de opleidingsduur. Tijdens het deeltijdtraject kan de onderhoudsbijdrage dienovereenkomstig gekort worden. Een bewijs van daadwerkelijke zorgbehoefte en de eigen verplichting tot zorg is verplicht. De procedure en omvang zijn vastgelegd in de administratieve voorschriften van de justitiële administratie. Er bestaat geen onbeperkt recht op deeltijd, maar deze is afhankelijk van dienstbelang; een afwijzing dient wel objectief te worden gemotiveerd.
Moet het referendariaat bij een zorgverlof volledig worden herhaald of loopt de opleiding door?
Het referendariaat hoeft bij een toegestaan zorgverlof (verlof of deeltijd) in de regel niet volledig te worden herhaald. De periode van goedgekeurd verlof of deeltijd wordt niet als opleidingsperiode beschouwd, waardoor de voorbereidingsdienst overeenkomstig wordt verlengd. Opleidingsonderdelen die zijn onderbroken, moeten na hervatting van de dienst worden ingehaald om aan de totale duur en de vereiste stagetijden te voldoen. Dit is vooral relevant voor toelating tot het tweede staatsexamen, waarbij de volledige afronding van alle stages moet worden aangetoond. Soms bieden de justitiële autoriteiten flexibele inhaalmogelijkheden of bijzondere regelingen voor de indeling van de stages.
Bestaat er tijdens een zorgverlof aanspraak op onderhoudsbijdrage?
Tijdens een officieel goedgekeurd volledig verlof voor de zorg van een naaste bestaat in principe geen aanspraak op onderhoudsbijdrage. De uitbetaling hiervan wordt voor de duur van het verlof stopgezet. Alleen bij een deeltijdregeling kan – afhankelijk van het daadwerkelijk aantal gewerkte uren – een evenredige onderhoudsbijdrage worden betaald. Hierbij is met name het gehanteerde deeltijdmodel van de deelstaat en de concreet verminderde diensttijd van belang. Het is raadzaam om vóór indienen van een aanvraag tot verlof of deeltijdafspraken met de verantwoordelijke opleidingsinstantie te maken over eventuele financiële gevolgen, omdat andere sociale uitkeringen zoals ElterngeldPlus, Pflegeunterstützungsgeld of financiële hulp volgens SGB XI mogelijk apart moeten worden aangevraagd.
Wat is de invloed van een zorgverlof op de termijnen voor het tweede staatsexamen?
Een goedgekeurd zorgverlof (verlof of deeltijdregeling) onderbreekt de voor het tweede juridische staatsexamen geldende termijnen, zowel met betrekking tot de normale opleidingsduur als eventuele maximale termijnen. De periode van verlof wordt niet meegeteld in de reguliere duur van de voorbereidingsdienst of bij de inschrijvingstermijn voor het tweede examen. Na terugkeer in het referendariaat wordt de opleiding voortgezet in het begonnen of volgende onderdeel. Wie al was toegelaten tot het examen, maar door zorgtaken verhinderd is, kan zich met bewijs afmelden en het examen op een later tijdstip afleggen zonder dat dit als een mislukte poging geldt. De details worden geregeld door het examenbureau van de betreffende deelstaat.
Welke juridische bewijzen zijn nodig voor een zorgverlof?
Voor het aanvragen van zorgverlof door referendarissen zijn rechtsgeldige bewijzen vereist. Hieronder vallen doorgaans een doktersverklaring betreffende de zorgbehoefte van de naaste, een verklaring van de zorggraad (minimaal zorggraad 1), een actueel bewijs van het familieband (bijvoorbeeld geboorte-/huwelijksakte), een informele schriftelijke verklaring van de referendaris over de feitelijk uitgevoerde zorgtaken en eventueel bewijzen van de tijdsbesteding aan zorg. Afhankelijk van de deelstaat kunnen ook specifieke aanvraagformulieren of aanvullende verklaringen gewenst zijn. De betreffende justitiële administratie beoordeelt de ingediende documenten zorgvuldig en beslist naar eigen goeddunken.
Kunnen referendarissen tijdens het zorgverlof begeleid worden of aanspraak maken op verdere opleiding?
Gedurende een volledig verlof bestaat er in principe geen recht op begeleiding of deelname aan opleidings- en bijscholingsmogelijkheden, aangezien het referendariaat officieel is opgeschort. Alleen bij een deeltijdregeling is deelname aan opleidingsactiviteiten – afhankelijk van de mogelijkheden – mogelijk. Veel justitiële administraties van deelstaten bieden flexibele modellen, waardoor deelname aan bepaalde werkgroepen of online-cursussen mogelijk is, mits dit binnen het deeltijdmodel past. De beslissing over deelname aan dergelijke maatregelen wordt genomen door de opleidingsinstantie, rekening houdend met dienstbelangen en persoonlijke omstandigheden. Het is raadzaam om vooraf individuele afspraken te maken met opleiders en administratie.