Proefoefening

Definitie en betekenis van het proefexamen

Das Proefexamen is een speciaal ontworpen toetsvorm die met name wordt toegepast binnen de studie rechtsgeleerdheid en aanverwante disciplines. Het doel van het proefexamen is om de feitelijke omstandigheden en eisen van het staatsexamen zo realistisch mogelijk te simuleren. Het proefexamen dient zowel om de kennis en het toepassen van de geleerde stof te toetsen als om studenten optimaal voor te bereiden op het verloop van het examen, zodat zij goed zijn afgestemd op het komende staatsexamen.

Juridische achtergrond van het proefexamen

Status en rechtskarakter

Een proefexamen is een facultatieve examenprestatie – dat wil zeggen, het is doorgaans geen verplichte examenprestatie volgens de examenreglementen van de deelstaten of de betreffende universiteiten. Het proefexamen is veeleer een aanvullende, voornamelijk interne maatregel van de onderwijsinstellingen om het studiesucces en het succesvol afleggen van het examen te bevorderen. Het proefexamen heeft dus geen directe juridische binding met betrekking tot het officiële staatsexamen.

Juridische basis en wettelijke verankering

De uitvoering van proefexamens is gebaseerd op de betreffende examenreglementen en studiereglementen van de afzonderlijke hogescholen. Deze reglementen bepalen de aard, omvang, het verloop en de waardering van het proefexamen. Er bestaat geen landelijke wettelijke basis, waardoor de details van de invulling aanzienlijk kunnen verschillen. Juridische grondslagen kunnen zijn:

• Hogeronderwijswetten van de deelstaten
• Examenreglementen en uitvoeringsbepalingen van universiteiten
• Interne bestuursregelingen

Juridische relatie tussen onderwijsinstelling en deelnemers

De aanmelding en deelname aan het proefexamen creëren een bijzonder publiekrechtelijke rechtsverhouding tussen de onderwijsinstelling en de studenten. Uit deze verhouding vloeien rechten en plichten voor beide partijen voort, met name met het oog op het waarborgen van gelijke kansen, gegevensbescherming en de mogelijkheid tot inzage in examenprestaties.

Verloop en juridische randvoorwaarden

Organisatie en uitvoering

Het proefexamen wordt in de regel georganiseerd door de faculteit of de examencommissies als onderdeel van het onderwijsprogramma. Daarbij worden de tijdsindeling, structuur en inhoudelijke voorwaarden van het staatsexamen vaak nagebootst. De verwerkingstijden, examenvakken en examenvormen (zoals schriftelijke tentamens, mondelinge examens) komen – afhankelijk van de deelstaat of universiteit – grotendeels overeen met die van het reguliere staatsexamen.

Juridische bepalingen voor deelname

Of en onder welke voorwaarden een student aan het proefexamen kan deelnemen, blijkt uit het betreffende examenreglement. Deelname is vrijwillig en de aanmelding gebeurt veelal informeel of via een intern portaal van de instelling. Uitsluitingsgronden, termijnen en eventuele voorzieningen (bijv. voor studenten met een beperking) volgen uit algemene procedurele beginselen of bepalingen uit het hoger onderwijsrecht.

Voorschriften inzake gegevensbescherming

Het afnemen van een proefexamen raakt aan regelgeving rondom gegevensbescherming, vooral met betrekking tot het verzamelen, opslaan en verwerken van persoonsgegevens. Hier zijn de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van de Europese Unie en de betreffende regionale privacywetten van toepassing. De deelnemers moeten worden geïnformeerd over het doel, de omvang en de duur van de gegevensverwerking.

Omgang met fraude- en spookpogingen

Hoewel het proefexamen geen juridisch bindende examenprestaties betreft in de zin van door staat of universiteit geregelde examens, gelden toch de beginselen van gelijke kansen en eerlijke concurrentie. Pogingen tot fraude kunnen leiden tot uitsluiting van het proefexamen en kunnen in bepaalde gevallen aan de examencommissie worden gemeld.

Juridische gevolgen en betekenis van het proefexamen

Direct juridisch effect

Het proefexamen heeft geen directe juridische werking op het staatsexamen of het afstuderen aan de universiteit. De resultaten hebben geen positieve of negatieve invloed op de toelating tot het staatsexamen of op de beoordeling daarvan. Het is uitsluitend bedoeld als voorbereiding.

Gevolgen vanuit het examenrecht

Het proefexamen kan niet formeel worden aangevochten, aangezien het geen bestuursrechtelijk besluit in de zin van het bestuursrecht is. Deelnemers hebben daarom geen aanspraak op herziening of erkenning van de resultaten ten aanzien van het officiële examen. Wel kunnen de terugkoppeling, beoordeling en bespreking van prestaties in het proefexamen inzicht bieden in het eigen prestatieniveau en mogelijkheden om de voorbereiding bij te sturen.

Belang voor de voorbereiding op officiële examens

Juridisch gezien is het proefexamen een instrument voor kwaliteitsbewaking in de studie. Het ondersteunt bij het identificeren van leemten in kennis, het oefenen onder examenomstandigheden en het wennen aan de tijdsdruk en formele eisen van het officiële examen. Daarmee voldoet de universiteit aan haar zorgplicht, door studenten de kans te bieden zich praktijkgericht voor te bereiden op het examen.

Verschillen tussen proefexamen en officieel examen

Examencapaciteit en examenverloop

Het proefexamen verschilt van het officiële staatsexamen met name in haar juridische bindendheid en de daarmee samenhangende consequenties. Waar overtredingen in officiële examens tot het niet slagen of andere disciplinaire maatregelen kunnen leiden, zijn sanctiemogelijkheden binnen het proefexamen aanzienlijk beperkter.

Beroep tegen examen en rechtsmiddelen

In tegenstelling tot het officiële afsluitende staatsexamen bestaat er geen wettelijk recht op beroep tegen de beoordeling van het proefexamen. Bezwaar tegen de correctie of de gang van zaken wordt – indien al mogelijk – binnen de interne procedures van de instelling afgehandeld, maar heeft geen juridische waarde voor latere examenbeslissingen.

Literatuur en verdere bronnen

Vanwege de diversiteit van wettelijke grondslagen en de uitwerking aan de verschillende universiteiten wordt geadviseerd om de betreffende examenreglementen, de officiële mededelingen van de faculteiten en relevante juridische commentaren op het hoger onderwijsrecht te raadplegen.

Let op: De term “proefexamen” is noch landelijk wettelijk gedefinieerd, noch via uniforme regelgeving geregeld. De hierboven beschreven juridische aspecten zijn van algemene aard en kunnen per universiteit, deelstaat en opleiding verschillen. Voor bindende informatie gelden altijd de lokale en institutionele bepalingen.

Veelgestelde vragen

Is deelname aan het proefexamen juridisch verplicht?

De deelname aan het proefexamen is in de regel juridisch niet verplicht, aangezien dit doorgaans een facultatieve examenprestatie is zonder directe juridische werking. Het proefexamen wordt meestal door juridische faculteiten of examenbureaus van deelstaten vrijwillig aangeboden ter voorbereiding op het staatsexamen. Er is geen wettelijke of reglementaire verplichting tot deelname. Wel kunnen bijzondere bepalingen van individuele universiteiten of examenbureaus hiervan afwijken en in specifieke gevallen, bijvoorbeeld voor bepaalde studenten of bijzondere studieroutes, deelname voorschrijven. Doorslaggevend is daarom steeds het geldende examenreglement of de uitwerking hiervan door de opleiding. Ontbreekt een expliciete verplichting, dan kan afzien van deelname meestal niet als wangedrag of studievertraging worden beschouwd.

Welke aspecten rond gegevensbescherming zijn bij het proefexamen van belang?

In het kader van een proefexamen gelden de voorschriften van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) en de toepasselijke regionale privacywetgeving. Persoonsgegevens van deelnemers zoals naam, studentnummer en resultaat mogen alleen worden verzameld, verwerkt en opgeslagen conform de privacywetgeving. De gegevensverwerking moet gebaseerd zijn op een rechtsgrondslag, bijvoorbeeld toestemming van de betrokkenen of een wettelijke bepaling. Resultaten mogen niet zonder uitdrukkelijke toestemming worden gepubliceerd of aan derden verstrekt. Daarnaast zijn organisatorische en technische maatregelen vereist ter beveiliging van de gegevens. Instellingen moeten aan uitgebreide informatieplichten voldoen volgens art. 13 AVG; met name moeten studenten over de aard, omvang, het doel en de duur van de gegevensverwerking worden geïnformeerd.

Zijn de resultaten van het proefexamen juridisch bindend?

De in het proefexamen behaalde resultaten zijn juridisch niet bindend en hebben geen directe invloed op toelating tot staatsexamens of op beoordeling in latere officiële examens. De beoordelingen dienen uitsluitend voor zelfcontrole en oriëntatie van studenten op hun kennis- en prestatieniveau. Ze bieden geen wettige bezwaar- of aanspraakmogelijkheden. Eventuele conclusies over examencapaciteit of toelating tot examens mogen niet aan de resultaten van proefexamens worden verbonden. De beoordeling heeft slechts een informele status, tenzij een examenreglement uitdrukkelijk iets anders bepaalt – wat echter zelden voorkomt.

Kan een proefexamen onder examencondities juridische gevolgen hebben?

Een proefexamen dat onder officiële examenomstandigheden (zoals toezicht, tijdslimieten of uitsluiting van hulpmiddelen) plaatsvindt, blijft desalniettemin in beginsel zonder juridische gevolgen voor de studenten. Zelfs als fraude of verzuim wordt vastgesteld, leidt dit niet tot sancties zoals puntenaftrek, uitsluiting van (officiële) examens of een aantekening in officiële documenten. Pas bij officiële (staats- of universitaire) examens zijn de uitgebreide sanctiemechanismen van de examenreglementen van toepassing. Bij het proefexamen ontbreekt doorgaans de formele juridische status, zodat overtredingen geen disciplinaire of studierechtelijke gevolgen hebben.

Is er recht op correctie en inzage in het proefexamen?

Een recht op correctie of inzage in de beoordelingsresultaten van het proefexamen bestaat alleen als dit expliciet in het examenreglement, in onderwijsrechtelijke bepalingen of binnen een contract (zoals bij particuliere repetitoren) is vastgelegd. Ontbreekt een bindende regeling, dan zijn organisatie en omvang van correctie ter beoordeling van de organiserende instelling. Studenten hebben echter op basis van de privacyregels recht op informatie over hun persoonsgegevens, wat de verstrekking van de beoordeelde opgaven kan omvatten. Een verdergaand recht – met name op formele herbeoordeling of bezwaarprocedures – bestaat normaliter niet, aangezien het proefexamen geen officieel examenkarakter heeft.

Zijn er langere bewaartermijnen of vernietigingsplichten voor proefexamenopgaven?

Voor stukken die voortkomen uit proefexamens – zoals opgaven, beoordelingsformulieren of aantekeningen – bestaan, anders dan bij officiële examens, in de regel geen bijzondere wettelijke bewaarplichten of vernietigingsplichten. Universiteiten en repetitoren kunnen de bewaartermijn binnen hun eigen beleid vaststellen. Worden echter persoonsgegevens verwerkt, dan gelden de algemene beginselen van gegevensverwijdering: gegevens moeten worden gewist zodra het doel van de verwerking is vervallen en er geen wettelijke bewaarplicht meer is. Overmatige of onnodige opslag is om privacyredenen niet toegestaan.

Kunnen examencapaciteit of voorzieningen voor ongelijke kansen worden ingeroepen?

Aangezien het proefexamen meestal geen officiële juridische status heeft als examen, zijn bepalingen over voorzieningen voor ongelijke kansen of bewijs van examenonbekwaamheid doorgaans niet van toepassing. Wel kunnen onderwijsinstellingen eigen regelingen treffen die – ter bevordering van gelijke kansen of vrijwillige vergelijkbaarheid – gelijkaardige regelingen aanbieden als bij officiële examens. Een afdwingbare aanspraak op voorzieningen voor ongelijke kansen, bijvoorbeeld bij gezondheidsbeperkingen, bestaat bij gebrek aan officiële examenstatus meestal niet. Afwijkende bepalingen kunnen alleen uit expliciete afspraken van de aanbieders of bijzondere voorschriften uit het hoger onderwijsrecht voortkomen.