Begrip en basis van de herkansingspoging in het examen
Der Herkansingspoging in het examen duidt in het rechtssysteem op de mogelijkheid om een eindexamen dat niet is behaald, opnieuw af te leggen. De term vindt vooral toepassing in de context van universitaire staatsexamens, bijvoorbeeld het eerste en tweede staatsexamen in de rechtswetenschappen. De herkansingspoging is een essentieel onderdeel van het examenrecht en waarborgt gelijke kansen en de mogelijkheid tot inhalen bij niet slagen.
Dit artikel belicht uitgebreid de juridische kaders, de voorwaarden en de gevolgen van een herkansingspoging in het examen. Ook worden de verschillende regelingen op landelijk en regionaal niveau, evenals de bestuursrechtelijke rechtspraak, toegelicht.
Juridische basis
Wettelijke regelingen
De wettelijke regelingen omtrent de herkansingspoging in het examen volgen uit diverse examen- en hogeschoolwetten van de deelstaten en federale instanties. Zo staan in het Deutsches Richtergesetz (DRiG) dwingende bepalingen voor het juridische staatsexamen. Deze worden door regionale wetten aanvullend geregeld, zoals in de Wetgeving op de opleiding van juristen (JAG) van de deelstaten.
Examenreglementen
Naast de wetgeving geven de examenreglementen van de betreffende examenkantoren gedetailleerde bepalingen over het verloop en de voorwaarden van de herkansingspoging. Belangrijke punten zijn hierbij:
- Aantal toegestane herkansingspogingen
- Voorschriften omtrent termijnen en aanmeldprocedures
- Regelingen omtrent fraude en terugtrekking
- Bijzondere regelingen bij bijzondere omstandigheden (bijv. ziekte, zwangerschapsverlof)
Voorbeeld: Juridische staatsexamens
Voor de juridische examens is in § 22 DRiG bepaald dat een niet behaald examen eenmaal herkanst mag worden. De precieze invulling is aan de deelstaten.
Voorwaarden voor de herkansingspoging
Niet slagen voor het examen
Basisvoorwaarde voor een herkansingspoging is het definitief niet slagen voor het examen. Een slechts ‘matig’ resultaat, dat echter als voldoende geldt, geeft geen recht op een herkansingspoging in de gebruikelijke zin.
Aantal herkansingsmogelijkheden
Afhankelijk van het examenreglement varieert het aantal toegestane herkansingen:
- Reguliere herkansingspoging: Vaak is precies één poging toegestaan.
- Tweede herkansingspoging (zogenaamde ’tweede herkansingspoging’ of ‘derde examenkans’)
– Dit wordt meestal als ‘hardheidsregeling’ of bij bijzondere uitzonderingsredenen toegestaan.
Wachttijden en deadline-instelling
Examenreglementen stellen deadlines vast waarbinnen de herkansingspoging gestart moet worden. Niet-naleving kan leiden tot een definitieve uitsluiting van verdere examinering.
Voorwaarden voor hardheidsregelingen
Een extra herkansingspoging boven de reguliere mogelijkheid vereist doorgaans het bestaan van bijzondere, te onderbouwen redenen. Deze redenen kunnen bijvoorbeeld zijn:
- Ernstige ziekte
- Zwangerschap of zwangerschapsverlof
- Onvoorziene gebeurtenissen van aanzienlijk belang
Een recht hierop bestaat alleen bij het voldoen aan de criteria van het betreffende examenreglement.
Verloop en rechtsgevolgen van de herkansingspoging
Aanvraag en procedurestappen
De aanvraag voor een herkansingspoging moet worden ingediend bij het bevoegde examenkantoor. Deze moet binnen de gestelde termijn worden ingediend en wordt formeel getoetst door de instantie. Vaak moeten bewijsstukken worden meegezonden, met name bij een aanvraag voor een extra herkansing op grond van een hardheidsgeval.
Uitvoering van de herkansingspoging
De herkansingspoging volgt het patroon van het eerste examen. Het verschil is dat er in bepaalde gevallen geen mogelijkheid meer is om een mislukte herkansing opnieuw te maken (‘definitief niet geslaagd’).
Gevolgen van het definitief niet slagen
Definitief niet slagen na de herkansingspoging leidt tot verlies van het recht om examen te doen en van de bevoegdheid om het beroep uit te oefenen, voor zover de toelating afhankelijk is van het behalen van het examen (bijv. geen toelating tot de voorbereidende dienst).
Bijzondere regelingen en bijzonderheden
Vrijstelling en verbeteringsmogelijkheden
Veel examenreglementen voorzien in een zogenaamde vrijstelling , waarmee het examen al voor afloop van de normale studieduur mag worden afgelegd. Een niet behaalde vrijstellingspoging telt meestal niet als mislukte poging. Ook zijn er soms mogelijkheden tot verbetering, als het examen weliswaar gehaald is, maar het gewenste resultaat uitblijft.
Mogelijke bijzondere gevallen
- Terugtrekking vóór de start van het examen: Volgt een terugtrekking om gewichtige redenen vóór de start van het examen, dan geldt het examen doorgaans als niet afgelegd; het recht op herkansing blijft behouden.
- Fraude en regelovertreding: Bij aangetoonde fraude kan een examenpoging ongeacht het resultaat als niet behaald gelden en kan het recht op herkansen vervallen.
Bestuursrechtelijke aspecten en rechtsbescherming
Rechtsbescherming tegen examenuitspraken
Examenkandidaten kunnen rechtsmiddelen aanwenden tegen afwijzende besluiten omtrent herkansing. Vaak is er een bezwaarprocedure mogelijk, eventueel gevolgd door een beroep bij de bestuursrechter.
Rechtspraak
De rechter beoordeelt in het bijzonder:
- De naleving van het gelijkheidsbeginsel
- De rechtmatigheid van de afwijzing van de herkansingspoging
- Het in acht nemen van termijnen en formaliteiten
Centraal in de rechtspraak staan vragen inzake proportionaliteit, gelijke behandeling en vertrouwensbescherming binnen het examenwezen.
Betekenis van de herkansingspoging binnen het geheel van het examenrecht
De herkansingspoging in het examen is essentieel voor het gelijkheidsbeginsel en de doorstroming in academische kwalificatieprocessen. De regelingen bieden enerzijds een beschermingsmechanisme tegen de definitieve gevolgen van individuele fouten, maar beperken tegelijkertijd het aantal herkansingen om de waarde van het examen en de kwaliteit van het opleidings- en examensysteem te waarborgen.
Al met al is de herkansingspoging een gecontroleerd, maar ook beperkt onderdeel van het examenreglement, waarvan de juridische vormgeving bijdraagt aan de bescherming van zowel de kandidaat als de exameninstelling.
Literatuur en aanvullende regelgeving
- Deutsches Richtergesetz (DRiG)
- Juristenausbildungsgesetze (JAG) van de deelstaten
- Examenreglementen van universiteiten en regionale justitiële examenbureaus
- Verwaltungsgerichtsordnung (VwGO)
- Commentaren op relevante wetten en voorschriften
De herkansingspoging in het examen valt onder uitgebreide en gedifferentieerde wettelijke regelingen. De uitwerking ervan is bepalend voor de eerlijkheid en doeltreffendheid van het examensysteem. Kandidaten wordt aanbevolen zich, naast de wettelijke bepalingen, ook grondig te informeren over aanvullende richtlijnen en beroepsmatige voorschriften.
Veelgestelde vragen
Aan welke juridische voorwaarden moet zijn voldaan voor een herkansingspoging in het examen?
De voorwaarden voor een herkansingspoging in het examen zijn juridisch strikt geregeld en kunnen, afhankelijk van examenreglement en federale respectievelijk regionale wetgeving, verschillen. Gewoonlijk moet eerst vaststaan dat het examen bij de eerste poging definitief niet is gehaald. Hierbij is het van belang te onderscheiden tussen regulier niet slagen en een zogenoemde fraude of terugtrekking, omdat laatstgenoemde doorgaans geen herkansing opent. Verder moet doorgaans formeel een aanvraag worden ingediend voor toelating tot de herkansingspoging, waarvan de termijn in het betreffende examenreglement is vastgelegd. Soms geldt een minimale wachttijd of moet worden aangetoond dat er voorbereidingen zijn getroffen in de herkansingstermijn. In enkele gevallen kan ook een verplicht individueel adviesgesprek vereist zijn vóór de aanvraag wordt goedgekeurd. Daarnaast mogen er geen fraudes of ernstige regelovertredingen bij de eerste poging zijn vastgesteld die kunnen leiden tot definitieve uitsluiting van verdere examens.
Welke termijnen gelden er voor de aanvraag van een herkansingspoging?
De relevante termijn voor het aanvragen van een herkansingspoging volgt uit het betreffende examenreglement van de universiteit of het examenkantoor. Meestal start de termijn na de bekendmaking van het definitief niet slagen en bedraagt deze tussen de twee weken en zes maanden. Bij sommige examenkantoren moet de aanvraag zelfs binnen enkele dagen na het officiële besluit worden ingediend. Mist de kandidaat deze termijn, dan vervalt in de regel onherroepelijk het recht op herkansing. In uitzonderingsgevallen, zoals het buiten schuld missen van de termijn (bijv. aantoonbare ziekte), kan een inhaalverzoek worden ingediend; hiervoor moeten echter overtuigende bewijzen worden geleverd en de coulance ligt bij de exameninstantie.
Is er een beperking aan het aantal toegestane herkansingen in het examen?
Het toegestane aantal herkansingen is vastgelegd in het examenreglement en verschilt per studierichting en rechtsgebied. In de juridische sector is bij het staatsexamen meestal één herkansing mogelijk. In andere vakgebieden, zoals medische examens, zijn soms tot twee herkansingen toegestaan. In enkele uitzonderlijke gevallen kan een verdere, zogenaamde hardheidsherkansing worden aangevraagd, die echter aan zeer strikte voorwaarden is verbonden. Een onbeperkt aantal herkansingen is bij examens in principe niet mogelijk, omdat het aantal pogingen ook de kwaliteit en integriteit van het diploma moet waarborgen.
Onder welke omstandigheden kan men juridisch aanspraak maken op een zogenaamde ‘vrijstelling’ en wat betekent dat voor de herkansingspoging?
Een vrijstelling is een poging om het examen af te leggen zonder dat dit als reguliere poging wordt aangemerkt, mits men niet slaagt. De wettelijke bepalingen hierover zijn vooral te vinden binnen het juridische domein, bijvoorbeeld in de Wet op de opleiding van juristen van de deelstaten. Voorwaarde voor de vrijstelling is meestal een aanmelding voor het examen binnen een bepaalde termijn na aanvang van de studie, zonder overschrijding van vastgestelde vrijstellinggrenzen (bijv. maximaal reguliere studieduur plus één semester). Als de vrijstelling niet gehaald wordt, telt het examen niet als definitief niet geslaagd en blijft het recht op een reguliere eerste en eventuele tweede herkansingspoging behouden. Het slagen voor het examen tijdens de vrijstelling telt volledig; een terugtrekking of niet-deelname geldt in de regel als niet begonnen, waardoor de vrijstelling als verbruikt geldt.
Wat zijn de juridische gevolgen van het definitief niet behalen van het examen ondanks herkansing?
Het definitief niet behalen van het examen, ook na herkansing, betekent dat de examenprocedure onherroepelijk is afgerond. Juridisch houdt dit in dat het diploma wordt geweigerd en verdere deelname aan dit staatsexamen wordt uitgesloten. Afhankelijk van deelstaat en studierichting betekent dit niet alleen het einde van de betreffende studie of examinatiebevoegdheid voor dit beroep, maar kan ook de inschrijving bij gelijksoortige of verwante studierichtingen met dit examendiploma juridisch worden uitgesloten. Daarnaast kan een definitief besluit met aanwijzing van rechtsmiddelen volgen, waartegen binnen een wettelijk vastgestelde termijn (meestal één maand) bezwaar of beroep bij de bestuursrechter kan worden ingesteld.
Bestaat er recht op inzage van het dossier in verband met een niet geslaagde herkansingspoging?
Uit het rechtsstatelijke beginsel van transparantie en controleerbaarheid van bestuursbesluiten vloeit in beginsel het recht op inzage in het dossier voort. Na bekendmaking van het definitief niet halen van het examen heeft de kandidaat daarmee recht op inzage in de examenstukken, beoordelingsrapporten en notulen. Deze inzage kan persoonlijk of digitaal worden verleend en is vooral bedoeld om de besluitvorming van de examinatoren te controleren en eventuele fouten of beoordelingsonregelmatigheden op te sporen die een bezwaar kunnen rechtvaardigen. De inzage dient in de regel vóór het verstrijken van de termijn voor rechtsmiddelen te worden aangevraagd, waarbij de instanties gehouden zijn spoedig toegang of een afspraak te faciliteren.
Welke juridische mogelijkheden zijn er om tegen een vermeend onjuist resultaat van de herkansingspoging op te treden?
Als kandidaten gegronde twijfels hebben aan de juistheid van de beoordeling of het correcte verloop van de examenprocedure bij de herkansingspoging, staan hun verschillende juridische wegen open. In eerste instantie kan bezwaar of een verzoek tot heroverweging (remonstratie) tegen het examenbesluit worden ingediend; dit moet doorgaans schriftelijk binnen een maand na kennisgeving van het resultaat bij de exameninstantie gebeuren. De motivering moet inhoudelijke aanwijzingen bevatten van beoordelingsfouten, beoordelingsruimte of procedurefouten. Wordt het verzoek tot heroverweging afgewezen, dan kan beroep bij de bestuursrechter worden ingesteld. Bij ernstige procedurefouten (bijv. partijdigheid van examinatoren, schending van examengeregels) is zelfs vernietiging van de examenbeslissing mogelijk. Bij aantoonbare beoordelingsfouten kan herbeoordeling van de prestaties worden geëist. Het examenrecht kent echter een zogenaamde toetsingsbevoegdheid van de examinatoren, waardoor vakinhoudelijke beoordelingen slechts beperkt door de rechter worden getoetst.