Examenvoorbereiding naast de stage
De examenvoorbereiding naast de stage beschrijft in juridische context die fase waarin referendarissen zich tijdens de zogenaamde ‘stationsopleiding’ binnen de juridische voorbereidingdienst gelijktijdig voorbereiden op het tweede Staatsexamen. Dit vormt een bijzondere uitdaging, omdat de praktische verplichtingen van de stage moeten worden gecombineerd met de omvangrijke leerstof en de specifieke eisen van de schriftelijke en mondelinge examens.
Algemene juridische basisprincipes van de juridische voorbereidingdienst
Studie in twee of drie fasen
De toegang tot juridische beroepen in Duitsland verloopt doorgaans via een universitaire opleiding in twee fasen, bestaande uit het eerste Staatsexamen en daaropvolgend het referendariaat. Het referendariaat wordt afgesloten met het tweede Staatsexamen, dat toegang geeft tot traditionele juridische werkzaamheden.
Normatieve regelingen voor de opleiding
De regelingen over de organisatie, uitvoering en inhoud van het referendariaat inclusief de examenvoorbereiding naast de stage vallen onder de verantwoordelijkheid van de respectievelijke deelstaatministeries van Justitie. Relevante regelgeving bestaat onder andere uit de Juristenausbildungsgesetze (JAG) van de deelstaten, de Ausbildungs- und Prüfungsordnungen für Juristen (JAPO) en bijbehorende administratieve voorschriften.
Structuur en verloop van de stages tijdens het referendariaat
Overzicht van de stages
Het juridische referendariaat is onderverdeeld in verschillende stages (civielrechtelijke, strafrechtelijke, bestuursrechtelijke, advocaten- en keuzestage), telkens begeleid door opleidingsactiviteiten (werkgroepen) en praktische opleiding bij een opleidingsplek. Tijdens deze stages start doorgaans de examenvoorbereiding, meestal vanaf de advocatenstage.
Examenvoorbereiding tijdens de praktische werkzaamheden
De opleidingsplannen van de verschillende stages zijn gericht op het bieden van ruimte aan referendarissen voor examenvoorbereiding naast de praktische werkzaamheden. Dit wordt expliciet erkend in talrijke deelstaatregels. Zo geven § 35 lid 2 JAG NRW of § 54 lid 2 JAPO Beieren uitdrukkelijk recht op ‘zelfstandige voorbereiding op lessen en examen’.
Juridische mogelijkheden en grenzen van de examenvoorbereiding naast de stage
Recht op vrijstellingen en leertijden
Referendarissen hebben volgens de respectieve opleidings- en examenreglementen recht op bepaalde vrijgestelde periodes van de praktische werkzaamheden ten behoeve van de examenvoorbereiding. De duur hiervan verschilt per deelstaat. Voorbeeld Noordrijn-Westfalen: De advocatenstage duurt ongeveer negen maanden, waarvan doorgaans vier maanden als zogenaamde ‘vrijstelling voor examenvoorbereiding’ gelden (§ 35 lid 2 JAG NRW). In deze periode worden de aanwezigheidseisen bij de opleidingsplaats verlaagd. Voorbeeld Beieren: Hier bestaat recht op een ‘examenrepetitorium’ met een minimale duur van drieënhalve maand binnen de advocatenstage (§ 54 lid 2 JAPO Beieren).
Verenigbaarheid met opleidingsverplichtingen
Het opnemen van vrijstellingen is gebonden aan juridische kaders. De opleidingsplaats dient op de hoogte te worden gebracht van de planning en de opleiding mag door de examenvoorbereiding niet wezenlijk worden belemmerd. Het praktische werk binnen de stage moet het vereiste opleidingsvolume blijven garanderen.
Recht op examenvoorbereiding zonder verlies van inkomen
Referendarissen bevinden zich tijdens de stage in een publiekrechtelijke opleidingsrelatie volgens het toepasselijke deelstaatsrecht. Tijdens vrijstellingsperiodes rusten slechts de opleidingsplichten; de onderhoudsuitkering wordt gewoon doorbetaald.
Examenvoorbereiding naast de stage en arbeidsrechtelijke aspecten
Regelingen omtrent arbeidstijd en verzuim
Tijdens de examenvoorbereiding gelden specifieke bepalingen betreffende aanwezigheid, arbeidstijd en verzuim. De dagelijkse verplichting tot aanwezigheid op de opleidingsplek kan tijdens vrijstellingsperiodes vervallen of worden verminderd. In sommige deelstaten kan een schriftelijk verzoek tot deeltijd of flexibele dagindeling worden ingediend.
Beschermingsrechten, gelijke behandeling en discriminatieverboden
De juridische regels zijn bedoeld om te waarborgen dat alle referendarissen gelijke toegang tot voldoende vrijstellingsperiodes hebben. Discriminatieverboden uit de Algemene wet gelijke behandeling (AGG) dienen, zoals elders in de publieke sector, te worden nageleefd.
Gevolgen voor de toelating tot het examen en organisatie van de examenfase
Aanmelding voor het tweede Staatsexamen
De deelname aan het examen vereist de juiste afronding van de opleidingsstages. Vrijstelling ten behoeve van de examenvoorbereiding heeft in de regel geen invloed op de toelating tot het examen, mits aan de aanwezigheidsplicht en meldingsplicht wordt voldaan.
Examengerelateerde waarborgen
Referendarissen hebben in beginsel aanspraak op eerlijke opleiding en gelijke toegang tot het examen. De juridische vormgeving van de examenvoorbereiding naast de stage draagt ertoe bij dat, ondanks verplichtingen tijdens de opleiding, een objectieve voorbereiding op het tweede Staatsexamen mogelijk blijft.
Literatuur, rechtspraak en verdere verwijzingen
De juridische bijzonderheden van de examenvoorbereiding naast de stage zijn onderwerp van talrijke deelstaatbepalingen en circulaires. Er bestaan ook bestuursrechtelijke uitspraken over de omvang en vormgeving van vrijstellingen (bijv. VG München, uitspraak d.d. 12.11.2010 – M 16 K 09.6232). Standaardwerken op het gebied van opleidings- en examenreglementen bieden verdiepende toelichtingen.
Samenvatting: De examenvoorbereiding naast de stage is in de Duitse voorbereidingdienst voor aanstaande juristen een wettelijk erkende balans tussen praktische werkzaamheden en exameneisen. Het juridische kader waarborgt, rekening houdend met deelstaatpecifieke regels, vrijstellingen, beschermingsrechten en gelijke kansen voor het succesvol afronden van het tweede Staatsexamen.
Veelgestelde vragen
Hoe dienen stageverplichtingen en examenvoorbereiding juridisch met elkaar in overeenstemming te worden gebracht?
Examenvoorbereiding tijdens de referendariatsstage is altijd een uitdaging, omdat beide aspecten hoge eisen stellen aan tijd en inhoud. Juridisch gezien gaat de verplichte deelname voor: Deelname aan opleidingsactiviteiten – zowel binnen de diverse stages (bijv. opleidingsplek, werkgroepen) als aan verplichte zittingen – is in principe verplicht. Ongeoorloofd verzuim kan gelden als schending van de dienstplicht en kan leiden tot disciplinaire maatregelen of meetellen als verzuimdagen. Voorbereidingstijd voor het examen, met name in zelfstudie, is daarmee in eerste instantie ondergeschikt aan het dienstbelang. Wel voorzien de opleidingsreglementen van sommige deelstaten in mogelijkheden voor tijdelijke vrijstelling of vermindering van werkzaamheden op aanvraag, met name tijdens de schriftelijke examens. Zo’n vrijstelling vereist doorgaans een aanvraag en goedkeuring door de opleidingsleiding (§ 38 lid 1 JAG NRW; vergelijkbare regelingen bestaan elders). Een principiële vrijstelling voor examenvoorbereiding is wettelijk niet voorzien; wensen daartoe dienen vroegtijdig met de opleider te worden afgestemd en zijn afhankelijk van coulance.
Bestaat er recht op vrijstelling voor examenvoorbereiding buiten de examendagen om?
Een expliciete vrijstelling voor algemene examenvoorbereiding buiten de examendata is doorgaans niet in de Juristenausbildungsgesetz (JAG) of de relevante deelstaatverordeningen opgenomen. Alleen voor de daadwerkelijke examendagen of een exact omschreven periode (bijv. de week van de schriftelijke examens) bestaat meestal een wettelijk recht op vrijstelling (zie bijv. § 14 lid 3 JAG NRW). In alle andere gevallen blijft de plicht tot het verrichten van werkzaamheden binnen de stage bestaan. Opleiders kunnen echter binnen hun discretionaire bevoegdheid extra ruimte toekennen, bijvoorbeeld door flexibele werktijden of individuele afspraken (zoals vermindering van aanwezigheid tegen inlevering van werkstukken). Deze ‘vrijheden’ zijn echter niet juridisch afdwingbaar, maar steunen op goodwill en onderlinge overeenstemming met de toewijzende instantie.
In welke mate mag men werkgroepen missen ten behoeve van examenvoorbereiding?
Regelmatige deelname aan werkgroepen is volgens de geldende opleidingsreglementen verplicht (§ 38 JAG NRW; vergelijkbare bepalingen bestaan in andere deelstaten). Afwezigheid mag alleen in uitzonderlijke gevallen (ziekte, dringende onvermijdbare redenen) worden verontschuldigd. Objectieve examenvoorbereiding geldt niet als geldige reden voor herhaald verzuim. Voortdurende of herhaalde niet-naleving van de AG-verplichting kan worden gezien als schending van de dienstplicht en leiden tot verkorting van de stage of zelfs uitsluiting van het examen. Wie de aanwezigheidsplicht schendt, moet rekenen op disciplinaire maatregelen. Het is raadzaam om bij onvermijdelijke overlaps tijdig contact te zoeken met de leiding van de werkgroep(en) om individuele oplossingen te bespreken.
Welke rechten bestaan met betrekking tot vakantie of bijzonder verlof voor examenvoorbereiding?
Referendarissen hebben in beginsel recht op vakantie volgens analoge toepassing van het ambtenarenrecht (bijv. 29 werkdagen per jaar volgens § 5 lid 1 EUrlV NRW). Deze vakantie kan meetellen tijdens de examenvoorbereiding, mits tijdig aangevraagd en goedgekeurd. Een verdergaand recht op bijzonder verlof voor intensieve scriptie- of tentamenvoorbereiding bestaat in de regel niet, behalve bij bijzondere omstandigheden zoals ziekte, familieomstandigheden of bepaalde examendagen (vgl. § 14 lid 3 JAG NRW). In gemotiveerde uitzonderingsgevallen kan de opleidingsleiding op aanvraag bijzonder verlof of vrijstelling toekennen; hiervoor zijn doorgaans onderbouwde redenen en bewijzen vereist.
Welke regelgeving geldt omtrent het gebruik van dienstvoorzieningen (bv. literatuur, kantoorruimten) bij privé-examenvoorbereiding?
Het gebruik van dienstvoorzieningen is geregeld via de betreffende huisregels en administratieve voorschriften van de opleidingsinstantie of stageplek. In principe mogen werkplekken, bibliotheken en nader aangeduide vakliteratuur binnen de opleiding worden gebruikt voor examenrelevante werkzaamheden, omdat de opleiding is gericht op het behalen van het Staatsexamen. Overwegend of uitsluitend gebruik van dienstvoorzieningen voor puur particuliere examenvoorbereiding is echter doorgaans verboden. Wie bijvoorbeeld langdurig alleen voor zijn/haar eigen aantekeningen of scriptievoorbereiding in het dienstgebouw verblijft, loopt het risico op een berisping of andere disciplinaire gevolgen. Het is raadzaam om vooraf te overleggen met de stageleiding.
Kunnen arbeidsrechtelijke gevolgen volgen bij de nadruk leggen op de examenvoorbereiding?
Als de examenvoorbereiding zwaarder gaat wegen dan de stageverplichtingen kan dit juridisch worden gezien als plichtsverzuim. Indien hierdoor de correcte uitvoering van werkzaamheden, de reguliere deelname aan werkgroepen of het nakomen van werkuren nadeel ondervinden, kunnen de gevolgen uiteenlopen van een waarschuwing, aantekening in het personeelsdossier, verkorting van de stage tot disciplinaire maatregelen. Dit wordt per geval beoordeeld door de opleidingsinstantie. Wie aangeeft onder examenstress, ziekte of overbelasting te lijden, dient tijdig het gesprek aan te gaan met leidinggevenden, aangezien ongeoorloofd verzuim en eigenmachtige aanpassing van werktijden juridisch zwaarder kunnen wegen dan open communicatie.
Welke juridische overwegingen gelden bij deelname aan particuliere of commerciële tentamentrainingen tijdens de stage?
Deelname aan particuliere of commerciële repetitorium- en tentamentrainingen buiten het verplichte opleidingsaanbod is tijdens reguliere werktijden meestal niet toegestaan. Deze cursussen dienen buiten de stagediensturen, dus in de eigen vrije tijd, gevolgd te worden. Vrijstelling mag hiervoor alleen door de opleider worden verleend en alleen bij uitzondering (bijv. overlap met verplichte toetsen, aantoonbare noodzaak). Verder bestaat hierop geen juridisch recht, zodat deelname aan dergelijke cursussen nooit ten koste mag gaan van het nakomen van de dienstverplichtingen. Zo niet, dan kunnen arbeids- en disciplinaire maatregelen volgen.