Carrière in overheidsdienst na het referendariaat

Definitie: Carrière in overheidsdienst na het Referendariaat

Als Carrière in overheidsdienst na het Referendariaat wordt de loopbaan binnen de publieke sector verstaan die openstaat voor afgestudeerden van een referendariaat, met name op het gebied van de rechtswetenschappen, na het behalen van het tweede Staatsexamen. De carrièrepaden omvatten zowel de klassieke ambtelijke loopbanen als arbeidsplaatsen in dienstverband bij de federale overheid, deelstaten en gemeenten. Het referendariaat vervult hierbij een sleutelrol als voorbereidingsdienst voor de instroom in de hogere dienst.

Juridisch kader van het referendariaat

Referendariaat als voorbereidingsdienst

Het referendariaat is een wettelijk geregelde voorbereidingsdienst. Met name op het gebied van de rechtswetenschappen is het referendariaat na het eerste Staatsexamen verplicht om tot het tweede Staatsexamen te worden toegelaten (§ 5 DRiG – Duits Rechterswetboek). Het verschaft praktische kennis in verschillende opleidingsfases, bijvoorbeeld bij rechtbanken, openbaar ministeries en overheidsinstanties. De opleidingsinhoud en –duur worden geregeld door de respectieve wetten betreffende de juridische opleiding van de deelstaten en aanvullende opleidingsreglementen.

Toelatingsvoorwaarden

De belangrijkste toelatingsvoorwaarden voor het referendariaat zijn het succesvol afleggen van het eerste Staatsexamen en het bezit van de Duitse nationaliteit of een daarmee gelijkgestelde nationaliteit van de Europese Unie. Voor directe instroom in de overheidsdienst is het slagen voor het tweede Staatsexamen vereist, waarmee de bevoegdheid voor het rechterschap (‘Befähigung zum Richteramt’ overeenkomstig § 5 lid 1 DRiG) wordt verkregen.

Carrièrepaden in de overheidsdienst na het referendariaat

Ambtelijke loopbaan in de hogere dienst

De klassieke carrière in de overheidsdienst na het referendariaat vindt plaats in de vorm van een loopbaan in de hogere dienst. De wettelijke grondslagen voor aanstelling en bevordering in de functies volgen uit de ambtenarenloopbaanwetten van de federale overheid (Bundesbeamtengesetz, BBG; Bundeslaufbahnverordnung, BLV) en de respectieve ambtenarenwetten van de deelstaten.

Aanstelling, benoeming en proeftijd

Na het behalen van het tweede Staatsexamen kunnen overheidsdienarenal naar gelang de behoefte, op een functie in de hogere dienst (instapfunctie: salarisschaal A 13) worden benoemd. De benoeming vindt plaats door het uitreiken van een benoemingsakte; de juridische randvoorwaarden zijn vastgelegd in het ambtenarenstatuswet (BeamtStG) en in de respectieve ambtenarenwetten. Voor een benoeming voor het leven moet eerst een proeftijd (meestal drie jaar, zie § 10 BeamtStG) worden doorlopen, waarin geschiktheid, bekwaamheid en vakbekwaamheid worden beoordeeld.

Afgestudeerdenmet de bevoegdheid tot rechterschap kunnen solliciteren op betrekking als rechter, officier van justitie of staatsanwalt. De aanstellingsvereisten en selectieprocedures zijn geregeld in het Duits Rechterswetboek (DRiG), met name §§ 12-15 DRiG. Benoeming tot ambtenaar op proef is ook hier een vereiste. Een latere overstap tussen rechterlijke macht, bestuur en andere sectoren van de hogere dienst is onder voorwaarden mogelijk (zie § 12 DRiG).

Bestuur en ministeries

Naast rechterlijke loopbanen zijn er ook functies bij ministeries, deelstaatbesturen, onderliggende instanties of binnen de Europese Unie. De aanstelling geschiedt overeenkomstig de bepalingen van het betreffende federale of deelstaatloopbaanrecht. De te bezetten functies zijn doorgaans gewaardeerd in salarisschaal A 13 of een vergelijkbare salarisschaal.

Buitenlandse dienst en federale administratie

Ook de Buitenlandse Dienst (Auswärtiges Amt, diplomaten-loopbaan) evenals federale instanties (zoals federale ministeries, Bundeskartellamt, Bundeskriminalamt) werven afgestudeerdenvan het referendariaat voor hogere bestuursfuncties aan. Zij zijn onderworpen aan specifieke selectie- en bevorderingsprocedures en vaak aanvullende toetsen en selectiegesprekken.

Dienstverband in de publieke sector

Naast de klassieke aanstelling als ambtenaar bestaat voor afgestudeerden ook de mogelijkheid om in dienst te treden op basis van een arbeidsovereenkomst volgens de cao voor de publieke sector (TVöD/TV-L). De aanstellingsvoorwaarden en doorgroeimogelijkheden richten zich hierbij naar de cao-bepalingen en de vereisten van het functieprofiel.

Bezoldiging en salaris

De beloning in overheidsdienst is gebaseerd op het Bundesbesoldungsgesetz (BBesG) en overeenkomstige deelstaatwetgeving. De instapfunctie in de hogere dienst is doorgaans salarisschaal A 13. Voor werknemers vindt inschaling plaats volgens TVöD/TV-L, eveneens meestal in de hogere functiegroepen (bijvoorbeeld E 13).

Disciplinair- en ambtenarenrechtelijke aspecten

Overheidsmedewerkers zijn onderworpen aan zowel ambtenarenrechtelijke als disciplinaire bepalingen. De rechten en plichten van ambtenaren zijn geregeld in het BeamtStG en aanvullende wettelijke regelingen. Disciplinaire maatregelen bij plichtsverzuim zijn geconcretiseerd in de Bundesdisziplinargesetz respectievelijk de disciplinaire wetten van de deelstaten.

Nascholing, specialisaties en doorgroeimogelijkheden

Voor een duurzame loopbaan in overheidsdienst bestaan talloze regelingen en aanbiedingen voor (verplichte) bij- en nascholing, bijvoorbeeld door verplichte deelname aan bijscholingsmaatregelen (§ 42 BLV). Carrièremogelijkheden ontstaan door het verwerven van leidinggevende posities of overstap naar speciale loopbanen.

Beëindiging en pensioen

Het dienstverband in de overheidsdienst eindigt door pensionering, ontslag, ontslag op eigen verzoek of door disciplinaire maatregelen. De bepalingen voor het pensioen zijn vastgelegd in het Beamtenversorgungsgesetz en in de pensioenwetten van de deelstaten.

Rechtsbescherming en medezeggenschap

Overheidsmedewerkers genieten een uitgebreid systeem van rechtsbescherming, dat het mogelijk maakt om beslissingen van het bestuur te laten toetsen via bezwaar- en beroepsprocedures. Personeelsvertegenwoordigingsrechten en participatiemogelijkheden zijn vastgelegd in de wetten inzake personeelsvertegenwoordiging.

Conclusie

De carrière in overheidsdienst na het referendariaat is juridisch uitgebreid geregeld. Er zijn diverse loopbanen mogelijk binnen de rechterlijke macht, het bestuur, ministeries en andere publieke instellingen. Toelatingsvoorwaarden, structuur en mogelijkheden tot carrièrebevordering, rechten en plichten, alsook beloning en rechtsbescherming weerspiegelen een complex en rechtsstatelijk raamwerk, dat een gerichte planning en voorbereiding voor zowel de instroom als het verdere verloop van de loopbaan onmisbaar maakt.

Veelgestelde vragen

Wat zijn de juridische vereisten voor de aanstelling als ambtenaar na het juridisch referendariaat?

Na afronding van de juridische voorbereidingsdienst (referendariaat) vereist de aanstelling als ambtenaar op proef volgens §§ 9 e.v. BeamtStG (ambtenarenstatuswet) bepaalde juridische voorwaarden. Daartoe behoren met name het succesvol afleggen van het tweede juridische Staatsexamen, het bezit van het staatsburgerschap van een EU-lidstaat of een daarmee gelijkgestelde natie (§ 7 BeamtStG), de persoonlijke geschiktheid (bijvoorbeeld karakterintegriteit, loyaliteit aan de grondwet volgens § 7 lid 1 nr. 2 BeamtStG), de medische geschiktheid – doorgaans aan te tonen via aanstellingsonderzoeken – alsmede de bevoegdheid tot het rechterschap overeenkomstig § 5 DRiG (Duits Rechterswetboek). Daarnaast zijn de bepalingen van de desbetreffende deelstaat-ambtenarenwet en eventuele loopbaanrechtelijke vereisten van belang (bijv. leeftijdsgrenzen volgens deelstaatrecht). Een voltooide referendariaatsopleiding vervangt hierbij de in andere loopbanen vereiste vooropleiding en voldoet in de meeste gevallen aan de loopbaanrechtelijke eisen.

In hoeverre zijn er juridische verschillen bij de sollicitatie naar een ambtenarenfunctie tussen de federale overheid en de deelstaten?

De sollicitatie naar een ambtenarenfunctie na het referendariaat is onderworpen aan zowel federale als deelstaatregelgeving. Hoewel het BeamtStG uniforme basisregels biedt, stellen de afzonderlijke deelstaten via hun eigen ambtenarenwetten (bijv. BayBG voor Beieren, LBG NRW voor Noordrijn-Westfalen) bijzondere regels op rond leeftijdsgrenzen, selectieprocedures en eventueel noodzakelijke nadere bewijzen. Bovendien gelden voor de federale overheid (direct onder federale verantwoordelijkheid staande instanties, bijv. federale ministeries) specifieke eisen uit het Bundesbeamtengesetz (BBG). Voor sollicitanten betekent dit dat zij de respectieve deelstaatwetten moeten kennen en naleven. Vacatures, procedure, vereiste documenten en termijnen kunnen dus verschillen en dienen in elk individueel geval nagelezen te worden in de wet of vacaturetekst.

Welke juridische mogelijkheden bestaan er na het referendariaat voor de overstap naar de hogere niet-technische bestuursdienst?

Wie na het referendariaat wil overstappen naar de hogere niet-technische bestuursdienst, dient juridisch de bevoegdheid voor de loopbaan van de hogere dienst te bezitten, die volgens §§ 7, 13 BLV (Bundeslaufbahnverordnung) respectievelijk de vergelijkbare deelstaat-voorschriften wordt verworven na het tweede juridische Staatsexamen. Toetreding vindt met name plaats via selectieprocedures volgens het principe van selectie op basis van geschiktheid overeenkomstig art. 33 lid 2 GG, alsmede §§ 9, 14 BeamtStG. Daarnaast gelden vaak specifieke ambtenarenrechtelijke kwalificatievereisten (bijv. de medische geschiktheid, maximale leeftijd en het bezit van het Duitse of een EU-staatsburgerschap). Voor directe instroom is doorgaans een sollicitatie op een vacante positie vereist, omdat er in algemene zin geen reserveringen of voorkeursbehandelingen zijn voor afgestudeerden van het juristenreferendariaat.

Bestaan er wettelijke leeftijdsgrenzen voor het toetreden tot de overheidsdienst na het juridisch referendariaat?

Ja, het vastleggen van maximale leeftijdsgrenzen is wettelijk geregeld via de deelstaatambtenarenwetten respectievelijk het Bundesbeamtengesetz en verschilt tussen de deelstaten en de federale overheid. Zo bevatten bijvoorbeeld § 48 BBG en overeenstemmende bepalingen van de deelstaatwetten regels waarbij de maximale instroomleeftijd meestal tussen de 40 en 45 jaar ligt, waarbij sommige deelstaten afwijkende grenzen hanteren of verlenging toestaan via uitzonderingsregelingen (bijv. bij handicap of periodes van kinderzorg). De leeftijdsgrens heeft betrekking op het moment van de eerste benoeming als ambtenaar op proef. Overschrijdt een sollicitant de grens, kan dit de aanstelling in beginsel uitsluiten; echter, in bepaalde gevallen kan op aanvraag van deze grens worden afgeweken, als er zwaarwegende persoonlijke of dienstbelangen zijn en het verbod op discriminatie en het gelijkheidsbeginsel worden gehonoreerd.

Wat moet juridisch worden opgelet bij de aanstelling als ambtenaar op proef na het referendariaat?

De aanstelling als ambtenaar op proef vormt volgens § 10 BeamtStG de eerste stap naar een definitieve vaste aanstelling in de overheidsdienst. Juridisch dient met name in acht te worden genomen dat gedurende de proefperiode geschiktheid, bekwaamheid en vakbekwaamheid van de ambtenaar worden beoordeeld. De proeftijd bedraagt – afhankelijk van loopbaan en deelstaat – meestal tussen de drie en vijf jaar en eindigt uiterlijk na het verstrijken van de wettelijke termijn of eerder bij bijzonder uitstekende prestaties (§ 10 lid 2 BeamtStG). Tijdens de proeftijd is ontslag wegens gebrek aan geschiktheid juridisch toegestaan (§ 34 lid 1 BeamtStG), waarbij de betrokkene recht heeft op hoor en wederhoor en een motivering. Na succesvol doorlopen van de proeftijd volgt op aanvraag en bij vastgestelde geschiktheid de aanstelling als ambtenaar voor het leven. Voorts zijn bij aanwezigheid van disciplinaire, strafrechtelijke of medische gebreken tijdens de proeftijd bijzondere procedures en juridische beschermingsmechanismen van toepassing.

Welke juridische regels gelden voor de overplaatsing naar een rechtersfunctie na het referendariaat?

Het aanstellen in een rechtersfunctie is geregeld in het Duits Rechterswetboek (DRiG). Volgens § 5 DRiG is vereist dat men bevoegd is tot het rechterschap, welke bekwaamheid wordt verkregen door het tweede juridische Staatsexamen. De aanstelling als rechter op proef geschiedt volgens de uitvoeringswetten van de deelstaten bij het DRiG, onder beoordeling van geschiktheid, bekwaamheid en vakbekwaamheid volgens § 9 DRiG. De selectieprocedure moet voldoen aan het principe van artikel 33 lid 2 GG (‘Bestenauslese’). Voor de aanstelling als rechter gelden vaak ook maximale leeftijdsgrenzen en individuele regelingen. Overplaatsing naar een rechtersfunctie voor het leven vereist, na een proeftijd, meestal opnieuw een beoordeling van geschiktheid en ambtelijk gedrag; voorts zijn overplaatsingen, benoemingen en ontslagprocedures in detail geregeld in het DRiG en de relevante deelstaatrechterswetten.

Welke juridische mogelijkheden zijn er bij afwijzing van de aanstelling als ambtenaar na het referendariaat?

Wordt de aanstelling als ambtenaar geweigerd – bijvoorbeeld wegens onvoldoende medische of karaktergeschiktheid, overschrijding van de leeftijdsgrens of onvoldoende prestaties – zijn er volgens art. 19 lid 4 GG en de relevante ambtenaren- en bestuursrechtelijke bepalingen uitgebreide mogelijkheden tot rechtsbescherming. Tegen de afwijzing kan binnen een bepaalde termijn (meestal één maand na bekendmaking) bezwaar worden gemaakt; aansluitend is beroep bij de bestuursrechter mogelijk (§ 40 VwGO). In de gerechtelijke procedure wordt de rechtmatigheid van de afwijzing uitvoerig getoetst, met bijzondere aandacht voor correcte toepassing en interpretatie van het BeamtStG, de deelstaatwetten of het DRiG en constitutionele beginselen zoals selectie op basis van geschiktheid en het gelijkheidsbeginsel. Asielrechtelijke en Europese aspecten kunnen in individuele gevallen eveneens een rol spelen.

Wat zijn de juridische gevolgen bij vrijwillig vertrek uit de overheidsdienst na aanstelling als ambtenaar op proef?

Een vrijwillig ontslag uit de ambtelijke positie op proef is te allen tijde mogelijk door schriftelijke indiening van een ontslagverzoek (§ 22 BeamtStG). De ambtenaar verliest daarmee in principe onmiddellijk alle rechten en plichten uit de ambtelijke verhouding. Juridisch relevant is hierbij de wachttijdregeling van § 23 lid 3 BeamtStG, die met name betrekking heeft op hernieuwde toetreding tot overheidsdienst of pensioenrechten. Pensioenaanspraken worden niet verworven, aangezien hiervoor doorgaans een minimale diensttijd in het ambt voor het leven vereist is. Tijdens de proeftijd opgebouwde aanspraken op ouderdomsvoorzieningen of tegemoetkomingen eindigen zodra het ontslag van kracht wordt. Indien na het ontslag een andere functie in de publieke sector wordt nagestreefd, is de aanstelling opnieuw onderworpen aan de wettelijke eisen en selectieprocedures.